8.Sınıf Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı PDF 8.Sınıf LGS Türkçe Konuları

8.Sınıf Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı PDF Lise Dil Bilgisi Konuları PDF şeklinde indirebilirsiniz. 11.Sınıf Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı Edebiyat

8.Sınıf Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı

Video Konu Anlatım

Cümlenin Öğeleri Nelerdir?

Cümlenin Ögeleri Nelerden Oluşur?

Türkçede bir cümle oluşturmak için gerekli olan ilk ve en önemli şey yüklemdir. Yüklemin önemi o kadar fazladır ki tek başına bir yüklem ile cümle kurabiliriz.

“Sevdim.” cümlesi tek başına ”sev-(mek)” fiili kullanılarak yapılmış “sevdim” yükleminden oluşmuştur.
“Tembeldim.” cümlesi tek başına “tembel” ismi kullanılarak yapılmış “tembeldim” yükleminden oluşmuştur.

Görüldüğü gibi bir yüklem isimden ya da fiilden oluşabilir. Fiil kelimesi ile yüklemin aynı anlamda kullanılması bu yüzden doğru değildir.

Türkçede tek başına bir yüklem ile cümle oluştursak dahi yüklemde belirtilen işi yapan ya da belirtilenin ne olduğu yani cümlenin öznesi bulunur.

“Sevdim” cümlesinde sevme işini yapan kişi “Ben” kişisidir. (Ben) sev-di-m Bunu kişi ekinden anlarız.
“Tembeldim” cümlesinde tembel olan kişi “Ben” kişisidir. (Ben) tembel-di-m Bunu kişi ekinden anlarız.

Bu sebepten dolayı cümlenin ögelerini temel ögeler ve yan ögeler olmak üzere ikiye ayırırız. Özne ve yüklem mutlaka var olduğundan bunlar; temel ögedir, diğer ögeler; yan ögelerdir.

Temel Öğeler – Özne ve Yüklem

YÜKLEM

Cümlede durumu veya hareketi bildiren ve çekimli halde bulunan kelimedir.
Fiil veya ad soylu bir kelime olabilir.
Cümlenin bütün ögeleri yükleme bağlıdır.
Bu yüzden cümlenin ögeleri bulunurken ilk olarak yüklem tespit edilir ve diğer ögeleri bulmak için yükleme soru sorulur.
Yalnızca yüklemler kip ve kişi eki alabilir.

Cümle	Yüklem	Kip	Kişi
Eve geldim.	geldim	-di / geçmiş zaman	-m / ben
Ders çalışıyorlar.	çürümüşler	-yor / geçmiş zaman	-lar / onlar
Ben akıllıyım.	akıllıyım		-ım/ben

“Mubarek su, saçlarımın arasından, kulaklarımın arkasından enseme ve oradan sırtıma doğru serin serin ak-ı-yor-du.” -Y. K. Karaosmanoğlu

“Pencerede dolaşan gölgelerden bir şeyler sezmeye çalışarak koş-u-yor-um.” -Y. Z. Ortaç

“Türklük ülküsünün biraz daha köklendiğini, büyüdüğünü, yeşerdiğini duy-ar-ız.” -O. S. Orhon

“Günde iki kez pantolonunun ütülenmesini isti-yor-du.“ -A. Kutlu

“Üzerinde hafif elbiseler var-dı, başı kavuksuz-du.” -A. Kabaklı

“Bit-ti nihayet vedalar.” (Hep sonda bulunmayabilir.)

Bilgi

Yüklemler cümlelerin temel yargılarını bildirir. Her cümle mutlaka karşı tarafa bir yargı bildirmek için kurulduğuna göre, yüklemsiz cümle kurulamaz. İstediğiniz kadar sözcüğü yan yana getirebilirsiniz ama bu cümleler bir yargıya bağlanmadan anlam kazanmaz.
Söz gelimi, “Ahmet hızla ayağa ……..” cümlesi “kalktı” yargısı olmadan önce hiçbir anlam ifade etmez.

Dikkat Et

Yüklemler her zaman tek kelimeden oluşmaz. Kelime gruplarından oluşabilir. Bu kelime grupları sıfat tamlaması, isim tamlaması, birleşik filler ve kalıplaşmış ifadelerden oluşabilir. Bu durumda yüklemin doğru tespit edilmesi gerekir. Yoksa diğer ögeleri bulurken hata yapılır.

“Gölgesinde yürüdüğü duvarın arkasından bir horoz sesi fark etti.” –Ö. Seyfettin
Fark et-(mek) birleşik fiil olduğundan bölünemez.

“Muhtarın oğlu bu hasta köpeklere düşman olduğu günden beri gözümden düştü.” -S. F. Abasıyanık
Gözden düşmek deyim olduğu için bölünemez.

“Bu göz alabildiğine düzlük, sinsi bir bataklık gibidir.” -A. Erhat
Sinsi bir bataklık gibi sıfat tamlaması olduğu için bölünemez.

ÖZNE

Cümlede yüklem ile bildirilen hareketi yapan veya yüklem ile hakkında bilgi verilen ögedir. Yani fiil cümlesinde yapan, isim cümlesinde olandır.

Yükleme sorulan “Kim veya Ne” sorularının cevabı özneyi verir. “Yapan kim, olan ne?” şeklinde sormak daha faydalıdır.

” Odada, galiba, teyzesi yatıyor.” (Peyami Safa, Şimşek, s. 210)
“Yatan kim?” sorusunun cevabı öznedir.

“Adnan, Kadri’den dönerken sokakta düşünüyordu.” ( M. Cemal Kuntay, Üç İstanbul, s.223)
“Düşünen kim?” sorusunun cevabı öznedir.

“İnsan âlemde hayal ettiği müddetçe yaşar“ (Y.Kemal Bayatlı, Kendi Gök Kubbemiz, s. 91)
“Yaşayan kim?” sorusunun cevabı öznedir.

“O, zamanın sahibiydi“ (A. H. Tanpınar, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, s. 37)
“Zamanın sahibi kim?” sorusunun cevabı öznedir.

“Evlerin kapılarında kocaman yeşil bronz tokmaklar vardı.” –S. Faik Abasıyanık
“Var olan ne, ne vardı?” sorusunun cevabı öznedir.

“Ben gidiyorum Hidayet, yazacak birçok yazılarım var.” (M. Cemal Kuntay, Üç İstanbul, s.218)
“Ne var?” sorusunun cevabı öznedir.

Öznenin cümlede var olması şart değildir. Bu duruma gizli özne adı verilir. Türkçede yüklemin çekiminden özne anlaşılabilir.
“Onların başvuracağı her kapıya gitmiş.” –S. F. Abasıyanık
“Giden kim?” sorusunun cevabı “O“ kişisidir. “Gitmiş” yüklemi üçüncü tekil şahıs ile çekimlenmiştir.

Tüm ögeler gibi öznelerde sadece tek kelimeden oluşmayabilir, kelime gruplarından oluşabilir.

Köşklerin camlarına çarparak, çamların tepelerinden aşarak kızgın bir kartal mehâbetiyle dağların sırtlarından uçan bu sesten ürken bir küme güvercin, karşıki çamlıktan havalandı.
“Havalanan ne?” sorusunun cevabı öznedir.

Yan Öğeler – Nesne, Dolaylı Tümleç, Zarf Tümleci

Cümlenin yan ögeleri işten etkilenen (nesne), işin yapılma zamanı, sebebi, nasıl yapıldığı vb. (zarf tümleci) ve işin yapıldığı yer vb. (dolaylı tümleç) hakkında bilgi veren ögelerdir.

Söz gelimi, “Ali gitti.” cümlesi özne ve yüklemden oluşan, sadece temel ögelerin kullanıldığı bir cümledir. Cümleye, Ali’nin gittiği yeri eklerseniz, dolaylı tümleç ögesini; ne zaman gittiğini eklerseniz de zaf tümleci ögesini kullanmış olursunuz:
Ali akşam tiyatroya gitti.

DOLAYLI TÜMLEÇ

Cümlede yaklaşma, bulunma, uzaklaşma bildiren, yüklemi yer anlamıyla tamamlayan ögedir.
Yer tamlayıcısı “-e, -de, -den” ekleriyle oluşan sözcük veya sözcük gruplarıdır.
Dolaylı tümleç, yükleme sorulan “kime, kimde, kimden; nereye, nerede, nereden; neye, neyde, neyden?” gibi sorularla bulunur.
Dolaylı tümleci bulmak için yükleme sorulan sorular da ismin “-e, -de ve -den“ hâllerindedir.
kime, kimde, kimden; nereye, nerede, nereden; neye, neyde, neyden?”

“Anası mutfakta bir tabağa marul doğruyor.“– Y. Atılgan
“Nerede doğruyor” sorusunun cevabı dolaylı tümleçtir.

“Oğlu savaşın birinde şehit düştü, iki kızı da evlenip ücra yerlere gittiler.” – Halikarnas Balıkçısı
“Nerede şehit düştü?” sorusunun ve “Nereye gittiler?” sorusunun cevabı dolaylı tümleçtir.

“Adnan, Kadri’den dönerken sokakta düşünüyordu.” – M. Cemal Kuntay
“Nerede düşünüyordu?” sorusunun cevabı dolaylı tümleçtir.

Şu çiçekleri eve bırakır mısın? (Nereye bırakır mısın?)
Okuldan geliyorum. (Nereden geliyorum?)
Ali’den kalem istedim. (Kimden istedim?)
Ayşe’ye kalem verdim. (Kime verdim?)

Dikkat Et

İsmin “-e, -de, -den” hâl eklerini alan her sözcük cümlede dolaylı tümleç görevinde bulunmaz. Bu ekleri alan sözcükler, cümlede zaman, durum veya sebep bildirirse, zarf tümleci olur.
Birazdan ders başlayacak. → ne zaman → birazdan → zarf tümleci
Geç uyandığından derse yetişemedi. → niçin → geç uyandığından → zarf türmleci

ZARF TÜMLECİ

Cümlede yüklemin ne zaman, nasıl, ne kadar, ne ile, ne için, kim ile yapıldığını bildiren ögedir.
“ne zaman, nasıl, niçin, niye, neden, ne kadar, ne şekilde?” gibi sorulara cevap verir.

“Adnan, Kadri’den dönerken sokakta düşünüyordu.” – M. Cemal Kuntay
“Ne zaman düşünüyordu?” sorusunun cevabı zarf tümlecidir.

“Bana umutsuz bir sesle son raporları okudu.”-F. R. Atay
“Nasıl okudu?” sorusunun cevabı zarf tümlecidir.

“Her sabah, şimdi limanda demirli duran bu gemide uyanacaklardı.“-Halikarnas Balıkçısı.
“Ne zaman uyanacaklardı?” sorusunun cevabı zarf tümlecidir.

“Çabuk bir süvari ile bana haber gönderiniz.” –Ö. Seyfettin
“Ne ile haber göndersinler? sorusunun cevabı zarf tümlecidir.

“Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak,
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. – M.Akif Ersoy
“Ne zaman sönmez” sorusunun cevabı zarf tümlecidir.

Dikkat Et

“Aşağı, yukarı, içeri, dışarı, ileri, geri vb.” sözcükler, yalın hâlde kullanıldığında zarf tümlecidir. Ancak bu sözcükler isimlere eklenen hâl eklerini aldıklarında zarf tümleci olmaz, cümlenin farklı bir ögesi olur.
“Artık komutanlardan başka hiç kimse dışarı çıkmazdı.” –A. İlhan
dışarı → -e, -de, -den eki almamış, yalın hâlde → zarf tümleci
“Dışarıya çıktılar.” → dışarı-y-a → -a ekini almış→ dolaylı tümleç

NESNE

Cümlede fiilden etkilenen ögedir. Yani yapılan iş ile nesnenin arasında bir ilişki vardır. Bu ilişkiyi anlamlandırabilmeniz için biraz açıklayalım:

Bazı fiillerin gerçekleşmesi için bir nesnenin mutlaka var olması gereklidir. Söz gelimi, okumak fiilini gerçekleştirmek için okunacak bir dergi, kitap vb. bir nesne gereklidir. Dolayısı ile siz okumak eylemini gerçekleştirirken başka bir nesneyi de etkilemiş olursunuz. Daha somut bir örnek için de “Camı kırdı.” cümlesine bakalım, sizin kırma eylemini yapabilmeniz için kırılabilecek bir nesne olan cam, sizin yaptığınız eylem sonucu parçalanmıştır.

Nesne fiil ile doğrudan ilişkili bir öge olduğu için yalnızca yüklemi fiil olan cümlelerde bulunur.

Fiile sorulan “Ne, Neyi ve Kimi?“ sorularının cevabı nesneyi verir.

“Neyi ve Kimi?“ sorularına cevap veren nesneye “Belirtili Nesne“ adı verilir.

Belirtili Nesne olan kelime, ismin -i halindedir.
Yani Belirtme hal ekini alır. (-ı, -i, -u, -ü)

“Bana umutsuz bir sesle son raporlar-ı okudu.” -F. R. Atay
“Ney-i okudu?” sorusunun cevabı, belirtlili nesnedir.

“Şaşkınım, çenem, dudaklarım, dilim sanki artık ben-i dinlemiyorlar.” -A. Ümit
“Kim-i dinlemiyorlar?” sorusunun cevabı, belirtili nesnedir.

“Bazen bir kelimenin, bir ses tonunun sevdiğimiz bir insanı kırdığını görürüz.” – Mehmet Kaplan

“Ne?” sorusuna cevap veren nesneye “Belirtisiz Nesne” adı verilir.
Belirtisiz nesne ek almaz.

“Çıkarken elini göğsüne sokup bir kese çıkardı.” – Fikret Otyam

Uyarı

Cümlenin ögeleri bulunurken özne ve nesneyi karıştırmamak için önce yüklemi, sonra özneyi, daha sonra da nesneyi bulmalıyız.

Cümle Dışı Unsurlar

Cümlenin kuruluşuna katılmayan, yani öge olmayan ve dolaylı olarak cümlenin anlamına yardımcı
olan unsurlardır. “Bağlaçlar, ünlemler, ünlem grupları, hitaplar, ara sözler” cümle kuruluşunun dışında kalan unsurlardır.
Lâkin vatandan ayrılışın ıstırabı zor. (bağlaç)

Ara Söz

Cümlenin ögeleri ile ilgili testlerde ara sözlerin hangi öğenin açıklayıcısı olduğu sorulmaktadır.
Ara sözleri cümlenin içinde bir parantez açıp açıklama yapmak gibi düşünebilirsiniz. Sadece parantez yerine kısa çizgi ya da virgül kullanılır.
“Seni ancak bu sabah –karanlıktan aydınlığa çıktığım gün– anlıyorum.”
bu sabah → karanlıktan aydınlığa çıktığım gün
Hangi sözcük yada söz öbeği için açıklama yapılıyor ise onun cümlede hangi öge olduğunu bulmanız yeterli.
“bu sabah” söz öbeğini açıkladığına göre ve “bu sabah” cümlede zarf tümleci olduğuna göre, ara söz zarf tümlecinin açıklayıcısıdır.

Kardeşim – henüz üç yaşında – okuma yazma biliyor.
kardeşim → özne → ara söz öznenin açıklayıcısı

Kardeşim, henüz üç yaşında, okuma yazma biliyor. (Bu şekilde de yazılabilir, unutma.)

8.Sınıf Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı PDF Lise Dil Bilgisi Konuları PDF şeklinde indirebilirsiniz.

8.Sınıf Cümlenin Ögeleri Konu Anlatımı PDF olarak indirmek için tıklayınız.

Test Çöz - Test İndir

8 Pekiştiren Cümlenin Ögeleri Test 1(Beceri Temelli)
8 Pekiştiren Cümlenin Ögeleri Test 2 (Beceri Temelli)
8 Ölçen Test Cümlenin Ögeleri 1 (Kazanım Temelli)
8 Ölçen Test Cümlenin Ögeleri 2 (Kazanım Temelli)
8 Ölçen Test Cümlenin Ögeleri 3 (Kazanım Temelli)

İlgili İçerikler