Divan Edebiyatı PDF Konu Anlatımı AYT 2024

TEVHİT

Allah’ın varlığından, birliğinde söz eden şiirlerdir.
Genellikle kaside, terkibibent ve mesnevi nazım şekliyle yazılır.

MÜNACAT

Allah’a yalvarma, yakarmayı konu edinen şiirlerdir.

NAAT

Hz. Muhammet’in övgüsünü, hayatını konu edinen şiirlerdir.
Fuzûlî’nin yazdığı Su Kasidesi en ünlüsüdür.

METHİYE

Övgü içerikli şiirlerdir.
Nef’i başarılı örneklerini vermiştir.

HİCVİYE

Yergi, eleştiri, hiciv içerikli şiirlerdir. Halk edebiyatındaki taşlama ile Batı edebiyatındaki satirik ile aynı şeydir.
Nef’i başarılı örneklerini vermiştir.

MERSİYE

Ölünün ardından duyulan acıyı anlatır. İslamiyet öncesi sagu ile halk edebiyatındaki ağıt ile aynı şeydir.
Bâkî’nin Kanuni Mersiyesi en ünlüsüdür.

FAHRİYE

Şairin kendini ve şairliğini övdüğü şiirlerdir.
Nef’i başarılı örneklerini vermiştir.

NAZİRE

Bİr şiirin başka bir şair tarafından aynı ölçü ve uyakla benzerinin yazılmasıdır.
Bağdatlı Ruhî’nin terkibibentine çok fazla nazire yazılmıştır.

MEVLİT

Hz. Muhammedin doğumu, peygamber oluşu, vefatı vb. konular işlenir.
Süleyman Çelebi’nin yazdığı Veslietü’n-Necat en ünlüsüdür.

SAKİNAME

İçki ve içki meclislerini konu edinen şiirlerdir.
Tasavvufi de olabilir beşeri de.

ŞEHRENGİZ

Bir şehrin güzelliklerini anlatır.
Mesihi’nin Edirne Şehrengizi ilk örneğidir.

SURNAME

Düğünleri, eğlenceleri, şenlikleri konu edinen şiirlerdir.

PENDNAME

Öğüt içerikli şiirleridir.
İranlı şair Feridüddin Attar’ın Pendname‘si ünlüdür.

GAZAVATNAME

Gazayı, fetihleri, zaferi, seferi anlatan şiirlerdir. Fetih için fetihname, zafer için zafername, gaza için gazavatname denilir.

Cenkname

Hz. Ali’nin kahramanlıklarını ve savaşlarını anlatır.

Menakıpname

Din büyüklerinin ve ünlü kişiliklerin hayatını anlatır.

Şuâra Tezkiresi

Divan şairlerinin hayatlarını ve şiirlerini anlatan eserlerdir.

Siyasetname

Devlet yöneticilerine, devletin nasıl yönetilmesi gerektiğini anlatan eserlerdir.
İlk örneği Yusuf Has Hacip’in yazdığı Kutadgu Bilig‘dir.

tezkire

• Şuara Tezkiresi diye de anılır. Şairlerin hayatını ve şiirlerini anlatır. (biyografi)
• İlk tezkire Anadolu sahası dışında Ali Şir Nevaî’nin 15. yy.da Çağatay Türkçesiyle yazdığı Mecalisü’n-Nefâis’tir.
• Anadolu sahasında yazılan ilk tezkire 16. yy.da Sehî Bey’in yazdığı Heşt Behişt‘tir.

münşeat, mektubat, mektup

• Düzyazı ve mektupların toplandığı eser müneat denir.
• Sadece mektuplar toplanmışsa mektubat denir.
• En ünlü mektup, Fuzûlî’nin 16. yy.da yazdığı Şikâyetname‘dir.

seyahatname

• Bildiğimiz gezi yazısıdır.
• Seydi Ali Reis’in 16. yy.da yazdığı Mir’atü’l-Memalik (Memleketlerin Aynası) ilk örneğidir.
• En ünlüsü Evliya Çelebi’nin 17. yy.da yazdığı Seyahatname adlı eserdir.

sefaratname

• Sefirlerin yani elçilerin gittikleri ülke hakkında yazdıklarıdır.
• Seydi Ali Reis’in 16. yy.da yazdığı Mir’atü’l-Memalik (Memleketlerin Aynası) ilk örneğidir.
• En ünlüsü Yirmisekiz Mehmet Çelebî’nin yazdığı Sefaretname-i Fransa‘dır.

Hoca Denhani

• Divan şiirinin ilk temsilcisi kabul edilir.
• Din dışı konularda yazan ilk şairdir.
• Çağdaşları dini – tasavvufi konularda yazarken o aşk, şarap, doğa gibi konuları ile almıştır.
• Eser: 20 bin beyitlik “Selçuklu Şehnâmesi” yazdığı söylense de bu eser günümüze ulaşamamıştır.

Mevlana Celaleddin Rûmi

• Eserlerini Farsça olarak kaleme almıştır.
• Şems-i Tebrizi ile tanıştıtan sonra tasavvuf yoluna girmiştir.
• Tüm dünyanın tanıdığı büyük bir mutasavvıftır.
• Mevlana’nın ölüm tarihi olan 17 Aralık’ta “düğün gecesi” anlamına gelen “Şeb-i Arus” törenleri yapılır.
• Sevgi, hoşgörü, hümanizm denilince akla gelir.
• Eserleri: Mesnevi (26 bin beyit, didaktik), Divan-ı Kebir (“Şemsu’l-Hakâyık da denir, tasavvufi aşkı konu edinir.), Mektubat, Fih-i Mafih (tasavvuf sohbetleri) Mecalis-i Seb’a (Yedi vaaz)

Sultan Veled

• Mevlana’nın büyük oğludur.
• Mevlevilik tarikatını kurdu ve sistemleştirdi.
• Aruz vezniyle Türkçe şiir yazma geleneğinin oluşmasında katkısı olmuştur.
• Eserleri: Divan (tasavvufi şiirler) İbtidânâme (mesnevi), Rebâbnâme (mesnevi), İntihânâme (Farsça mesnevi), Maarif (Dinî, ahlaki mensur eser)

Ahmet Fakih

• Önemli mutasavvıflardandır. Horasan‘dan Konya’ya göç etmiş, Mevlana’nın babasından fıkıh dersleri almıştır.
• Eser: Çarhname (kaside)

Şeyyad Hamza

• Dinî ve tasavvufi şiirler yazmış, hem hece hem aruzu kullanmıştır.
• Şiirlerini Eski Anadolu Türkçesi ile yazmıştır.
• Eser: Yusuf u Züleyha (İlk Yusuf ve Züleyha mesnevisidir.), Dâsitân-ı Sultân Mahmûd (mesnevi)

Gülşehri

• Türkçeyi sanat dili haline getirmeye çalışmıştır.
• Eser: Mantıku’t-Tayr (Kuş Dili) ( Kuşların Hüthüt adlı kuşun önderliğinde, padişahları olan Simurg /Anka kuşunu aramaları anlatılır. Tasavvufi bir mesnevidir.)

Âşık Paşa

• Anadolu Türkçesinin edebiyat dili olaması için çabalamıştır.
• Hem aruz hem heceyi kullanmış, sade bir dille yazmıştır.
• Çağdaşları gibi mutasavvıf bir şairdir. Türk diline önem verilmesi gerektiğini söyler.
• Eser: Garipname, Türk edebiyatındaki ilk büyük telif mesnevidir.
  Fakrnâme (tasavvufi mesnevi)

Ahmedi

• Çağdaşlarının aksine din dışı konulara (aşk, şarap, eğlence, tarih) yer vermiştir.
• Eser: İskendername (Büyük İskender’in hayatını anlatan mesnevi)
  Cemşid u Hurşid (Çin hükümdarı Cemşid ile Rum kayserinin kızı Hurşid arasındaki aşkı anlatan mesnevi)

Kadı Burhanettin

• Azeri Türkçesiyle yazdığı tuyuğları ve gazelleri ile tanıdır.
• Özellikle tuyuğ denilince akla gelen ilk isimdir.
• Eratna Beyi tarafından Kayseri kadılığına getirilmiş, beylik yıılınca Sivasta kendi hükümdarlığını (Kadı Burhanettin Devleti) ilan etmiştir. 18 yıl hüküm sürmüştür.

Seyyit Nesimî

• Azeri Türkçesiyle yazdığı tuyuğları ile tanıdır.
• Alevî – Bektaşi geleneğinde 7 ulu ozandan biridir. Azerbaycan’da kendisine çok önem verilir.
• Hurufîlik tarikatina mensuptur ve şiirleri ile hurufîliği yaymaya çalışmıştır.
• Bu sebeple derisi yüzülerek öldürülmüştür.

Hoca Mesut

• Asıl adı Mesut bin Ahmet’tir.
• Firdevsî ve Sadi Şirazi’den çeviriler yapmıştır.
• Eser: Süheyl ü Nevbahar (Yemen padişahının oğlu Süheyl ile Çin hükümdarının kızı Nevbahar arasındaki aşk)
  Ferhengname-i Sadi (Sadi-i Şirazi’nin “Bostan” adlı eserini edebiyatımızdaki ilk manzum çevirisidir.)

Şeyhî

• Divan şiirinin ilk usta şailerindendir. Divan edebiyatı kurallarını derli toplu ilk uygulan şairdir.
• Gazeli ev yapmaya mesneviyi ise şehir kurmaya benzetmiştir.
• Kendisine tımar olarak verilen köye giderken eski tımar sahipleri tarafından dap edilmiş, bunun üzerine ünlü Harname’yi yazmıştır.
• Harname, edebiyatımızın hiciv ve fabl türündeki ilk eseridir.
• Harname’de boynuz umarken kulaktan olan bir eşeğin öyküsü anlatılır.
• 15. yy.da mesnevi ustası Şeyhî’dir.
• Eser: Harname (alegorik mesnevi), Hüsrev ü Şirin (konusu aşk olan mesnevi)

Mesihî

• Edebiyatımızda şehrengiz türünün ilk örneğini vermiştir: Edirne Şehrengizi

Necati

• 15. yy.da gazelin en büyük ustasıdır.
• Türkçenin sanat dili olması için çabalamıştır, dili anlaşılırdır.
• Divan şiirinde atasözlerini, halk söyleyişlerini,deyimleri kullanan ilk şairlerdendir.

Süleyman Çelebi

• Vesiletü’n-Necat adlı mesnevisiyle Türk edebiyatına özgü ilk ve en başarılı mevliti yazmıştır.

Ahmet Paşa

• Fatih Sultan Mehmet’in veziridir.
• Fatih tarafındn idama mahkum edilince “Kerem” redifli kasideyi yazmış, bunun üzerine affedilmiştir.
• 15. YY kaside ustasıdır ve nazire yazma geleneğinin öncüsüdür.
• Sadece din dışı konularda yazmıştır.

Ali Şîr Nevai

• Çağatay sahasının ünlü şairidir.
• Türk edebiyatının ilk şairler tezkiresi olan Mecalisü’n-Nefais’i yazmıştır.
• Hamse sahibi ilk Türk şairidir.
• Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu ispatlamak amacıyla Muhakemetü’l-Lügateyn adlı sözlüğü yazmıştır.
• Aruz hakkında toplu bilgiler vermek üzere kaleme aldığı Mizanü’l-Evzan, “türkü” sözcüğünün geçtiği ilk eserdir.

Hamdullah Hamdi

• Hamse sahibidir.
• Edebiyatımızdaki en güzel Yusuf u Züleyha mesnevisi onundur.

Ahmet Dai

• Hem nazım hem nesir çok sayıda eseri vardır.
• Çengname isimli mesnevisyle tanınmıştır.
• Çengname, alegorik bi mesnevidir. Bir çalgı aleti olan çengin dört parçası şeriat, tarikat, marifet ve hakiaktı temsil eder.

Fuzuli

• Gazelde başarılıdır, Divan edebiyatının en başarılı lirik şairlerindendir.
• Dili dönemine göre sadedir, Azeri şivesi ile yazmıştır.
• Onun aşkı platoniktir, kavuşmayı sevmez. Her kavuşmanın ardından bir ayrılık geleceğini bilir.
• Izdırap şairidir, aşk acısı çekmekten hoşlanır.
• Mazmun kullanmada ustadır.
• Gençliğinde beşeri aşkı, eğitim aldıktan sonra tasavvufi aşkı anlatmıştır. Beşeri aşk, ilahi aşka giden ilk basamaktır.
• Eserleri:
  Leyla vü Mecnun: Edebiyatımızın en güzel Leyla ile Mecnun mesnevisi kabul edilir.
  Şikâyetname: Kendisine vakıf gelirlerinden bağlanan 9 akçelik maaşı alamaması sonucu memurların yaptığı yolsuzlukları ve yedikleri rüşveti anlatan hiciv içerikli bir mektuptur.
  Su Kasidesi: Hz. Muhammed’i anlatan naat türündeki kaside.
  Beng ü Bade: Beng (afyon, esrar) ile bade (şarap) arasındaki konuşma ve tartışmalardan oluşan alegorik bir mesnevidir.
  Hadîkatü’s-Süedâ: Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edişlini anlatan mensur bir eser.

Bâkî

• Yaşadığı dönemde Sultanü’ş-Şuara (Şairler Sultanı) olarak anılmıştır.
• Zevk ve eğlence şairidir. Dini ve tasavvufi konularda şiir yazmamıştır.
• Gazel üstadıdır, hiç mesnevi yazmamıştır.
• Şiire temiz bir İstanbul Türkçesi getirmiştir, dili oldukça sadedir.
• Terkibibent nazım şekliyle yazdığı Kanuni Mersiyesi ünlüdür.
• Kanuni devrinin ihtişamını şiirlerine yansıtmıştır.
• Müderrislik, kadılık ve kazaskerlik yapmış, şeyhülislam olmak istemiş fakat bu isteğine kavuşamadan vefat etmiştir.
• Şiirleri nazım tekniği yönünden kusursuzdur.

Zâtî

• Döneminde üstad kabul edilmiş Bâkî, Taşlıcalı Yahya ve Hayalî gibi önemli birçok şaire ustalık yapmıştır.
• Beyazıt Camii avlusundaki dükkanı Bâkî gibi birçok şaiirin buluşma noktası olmuştur.
• Eser: Şem ü Pervane, Edirne Şehrengizi, Siyer-i Nebî

Bağdatlı Ruhi

• Toplumsal aksaklıkları dile getiren hicivleriyle öne çıkmıştır.
• Sosyal hiciv içerikli Terkib-i Bent’i bu tür eserlerin en ünlüsü kabul edilir.
• Bu Terkibi-i Bent’ine birçok nazire yazılmıştır, bunların içinde en ünlüsü de Tanzimat şairlerinden Ziya Paşa’ya aittir.

Taşlıcalı Yahya

• Kanuni’nin kendi oğlu Şehzade Mustafa’yı boğdurarak öldürmesi üzerine yazdığı Şehzade Mustafa Mersiyesi ile ünlüdür.

Hayâlî

• Asıl Adı Mehmet’tir. “Bekâr Memi” diye anılmıştır.
• Dönemin bütün tezkire yazarları onun büyük bir şair olduğu söyler.
• Şiirlerinde mahallileşme akımının izleri görülmektedir.
• Taşlıcalı Yahya Bey ile birlikte Kanunî’in Bağdat seferinde bulunmuş, orada Fuzûlî ile tanışmıştır.

Nef’i

• Divan şiirinin en büyük yergi ve övgü şairidir, kaside ustasıdır.
• Genellikle din dışı konulu şiirler yazmıştır.
• Birçok devlet adamına yönelik korkusuzca hicivler yazmıştır.
• IV. Murat‘ın hiciv yazma emrine uymadığı için boğrurularak öldürülmüştür.
• Siham-ı Kaza (Kader Okları) adlı eseri hiciv tarzındaki en önemli eserlerindendir.
• Tuhfetü’l-Uşşak isimli 97 beyitlik kasidesi Aşıkların Armağanı anlamna gelir.

Nâbî

• Hikemî şiirin (didaktik) öncüsü ve en büyük temsilcisidir.
• En önemli iki eser Hayriyye ve Hayrâbâd‘dır.
• Hayriyye, oğlu Mehmet için yazdığı didaktik ve sosyal hiciv içerikli bir mesnevidir.
• Hayrâbâd, âşıkane konulu bir mesnevidir.

Nâilî

• Sebk-i Hindî akımının edebiyatımızdaki ilk temsilcisidir.
• İmge, sembol, hayallerle yüklü ağır bir dil kullanmıştır.
• Şarkının ilk örneklerini vermiştir.

Neşâtî

• Sebk-i Hindî akımının temsilcisidir.
• Kasidede Nefi’yi üstad kabul etmiştir.
• Gazelleri ile ün yapmıştır.
  Eser: Hilye-i Enbiya mesnevisi ve Edirne’yi anlatan Şehrengiz’i vardır.

Nev’izade Atayi

• Hamse sahibidir.
• Ününü de mesnevilerle kazanmıştır.

Azmizâde Hâleti

• Âlim bir şairdir, hayatını okumakla geçirmiştir.
• Divan edebiyatının en tanınmış, en usta rubai sanatçısıdır.

Şeyhülislam Yahya

• Şiirlerinde sade bir İstanbul Türkçesi kullanmıştır.
• Zevk, eğlence, şarap, meyhane temalı, rindâne ve âşıkane gazeller yazmıştır.

Nedim

• Şarkı deyine akla gelir, şarkının en önemli ustasıdır.
• Lale Devri’nin zevk ve eğlence şaiirdir.
• İstanbul Türkçesini şiir dili haline getirmiştir.
• İstanbul şairidir.
• Dini tasavvufi konuarda hiç yazmamıştır.
• Hece ölçüsü ile yazılmış iki koşması bulunur, bunlardan biri Nedim’in Türküsü diye anılır.

Şeyh Galip

• Mevlevi şeyhidir, Galip Dede olarak da bilinir.
• Divan edebiyatının son büyük şairi kabul edilir.
• Sebk-i Hindî akımının önemli temsilcisidir.
• Dolayısıyla dili oldukça ağır, imgeli, süslüdür.
• İlahi aşkı anlatan Hüsn ü Aşk adlı tasavvufi, alegorik mesnevisi edebiyatımızın en güzel ve en başarılı örneklerindendir.
• Nabi’nin Hayrabad‘ı edebiyat ortamlarında çok övülür ve Hayrabad’a nazire yazılamaz denir. Şeyh Galip bunun üzerine altı ay gibi kısa sürede Hüsn ü Aşk’ı yazar.

Sünbülzade Vehbi

• Nedim’i örmek almış, onun gibi İstanbul’un güzelliklerini anlatmıştır.
• Nâbî’nin Hayriyye’sini örnek alarak yazdığı Lutfiyye adlı didaktik mesnevisini oğlu için yazmıştır.
• Dili sadedir.

Enderunlu Fazıl

• Şiirlerinde zevk düşkünlüğü, laubalilik ve basitlik göze çarpar.
• Eserleri: Defter-i Aşk, Hubanname, Çenginame, Zenanname (mesnevi)

19. YY DİVAN EDEBİYATI ŞAİRLERİ

Enderunlu Vasıf

• Mahallileşme akımının önemli temsilcisidir.
• Divan edebiyatında şarkı nazım biçimini en çok kullanan şairdir.
• Nedim‘in en büyük takipçisidir.

Keçecizade İzzet Molla

• Divan şiiri ile Tanzimat şiiri arasında bir köprü görevi üstlenmiştir.
• Şiirlerine mahalli renkler katmış, halk şiiri ve sanatçılarıyla ilgilenmiş, hece vezniyle türküler yazmıştır.
• En ünlü eseri Keşan’a sürgün edilişini anlattığı “Mihnet-i Keşan” adlı mesnevisidir.
• Hüsn ü Aşk’a nazire olarak Gülşen i Aşk’ı yazmıştır.

Sinan Paşa

• Süslü nesrin ilk ve en önemli temsilcisidir.
• Süslü nesrin ilk önemli örneği olan Tazarruname adlı eseriyle ünlüdür.
• Diğer eserleri: Tezkiretü’l-Evliya ve Maarifname.

Mercimek Ahmet

• Sade nesrin önemli temsilcisidir.
• En önemli eseri Farsçadan çevirdiği Kabusnâme’dir.
• Kabusnâme; siyaset, ahlak, hayat, şiir ve musiki gibi alanlarda öğütler veren bir nasihatname, siyasetnamedir.

Sehi Bey

• Anadolu sahasında ilk şairler tezkiresi olan Heşt Behişt’i (Sekiz Cennet) yazmıştır.

Seydi Ali Reis

• Türk edebiyatının ilk gezi yazısı örneği kabul edilen Mir’atü’l-Memalik (Memleketlerin Aynası) adlı eseri yazmıştır.

Piri Reis

• Büyük bir denizci ve haritacıdır.
• Dünya denizciliğinin ilk kılavuz kitabı sayılan Kitab-ı Bahriye adlı coğrafya kitabını yazmıştır.

Latifî

• Anadolu’da yazılan ikinci tezkire olan Latifi Tezkiresi‘ni yazmıştır.

Babürşah

• Türk edebiyatında ilk anı kitabı olan Babürname‘yi yazmıştır.
• Babürname, gezi yazısını örneklerini de içerir.
• Hindistan’da bulunan Babür Devletinin kurucusudur.

Nergisî

• Süslü nesrin 17. yy.daki en büyük temsilcisidir.
• Düzyazılarından oluşan Hamse adlı eseri vardır.
• 5 mensur eserden oluşan bu hamse türünün ilk ve tek örneğidir.
• Bu beş eserden en önemlisi Nihalistan‘dır.

Veysî

• Süslü nesrin önemli temsilcilerindendir.
• En ünlü eseri, Hz. Muhammed’in hayatını anlattığı Düretü’t-Tac’dıtr.

Evliya Çelebi

• Gezi türünün en ünlü ve en güzel örneği sayılan Seyahatname adlı eseri yazmıştır.

Naima

• Tarihçidir.
• Kendi adıyla anılan ünlü Naima Tarihi adlı eseri yazmıştır.

Peçevi İbrahim Efendi

• Tarihçidir.
• Kendi adıyla anılan ünlü Peçevi Tarihi adlı eseri yazmıştır.

Koçi Bey

• IV. Murad’a sunduğu risâleleri ile tanınır.

Kâtip Çelebi

• Tarih, coğrafya, biyografi, bibliyografya, tıp, siyaset, din, felsefe, tasavvuf gibi birçok alanda önemli yapıtlar vermiş bir bilim adamıdır.
• Batı dünyasında Hacı Halife ya da Hacı Kalfa adıyla da tanınmıştır.
• Avrupa’daki yenilikleri memlekete getirme düşüncesini ileri süren ilk yazardır.
• En önemli eserleri, bibliyografya kitabı olan Keşfü’z-Zünûn ve ülkeler coğrafyası niteliğinde olan Cihannüma‘dır.

Yirmisekiz Mehmet Çelebi

• Osmanlıda ilk defa devamlı bir elçilik göreviyle ülke dışına çıkan devlet görevlisi olmuştur.
• Görevi sırasında gördüklerini Sefaretname-i Fransa adlı eserinde anlatmıştır.

Seyyit Vehbi

• Surname-i Vehbî olarak da bilinen en tanınmış eseri Sûrname’dir.
• O dönemdeki İstanbul yaşantısı ve gelenekleriyle ilgili önemli bilgiler içerir.

Giritli Ali Aziz Efendi

• Türk edebiyatında modern hikâyeye geçişte önemli yere sahiptir.
• Muhayyelat ya da Muhayelât-ı Aziz Efendi adlı eseriyle bilinir. (hikâye)