Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri PDF Konu Anlatımı ders notunu sayfanın en altında bulunan bağlantıdan indirebilirsin.
İçindekiler
DİVAN EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ PDF KONU ANLATIMI
Divan edebiyatı nazım biçimleri gazel, müstezat, kaside, mesnevi, kıt’a, rubai, tuyuğ, murabba, şarkı, terkibibent ve tercihibenttir.
Nazım türü deyince akla şiirin konusu gelir. Nazım türü “şiir türü” demek ve şiir türlerini konusuna göre sınıflandırıyoruz. Nazım biçimi ise şiirin tamamen şekil özellikleri ile ilgilidir. Örneğin “mersiye” bir nazım türüdür (konusu ölüm) ve “mersiye” kaside nazım biçimi ile de terkibibent nazım biçimi ile de yazılabilir.
DİVAN EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ
Divan edebiyatı beyitlerle kurulan nazım biçimleri; gazel, müstezat, kaside, mesnevi, ve kıt’adır.
Divan edebiyatı tek bentle kurulan nazım biçimleri; rubai ve tuyuğdur. ( tek dörtlük)
Divan edebiyatı çok bentli nazım biçimleri (musammatlar); murabba, şarkı, terkib-i bend, terci-i benddir. Beşli, altılı diye isimlendirilenleri bilmenize gerek yoktur: muhammes (beşli), müseddes (altılı), müsebba (yedili), müsemmen (sekizli), mütessa (dokuzlu), muaşşer (onlu).
BEYİTLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ
GAZEL
- Arap edebiyattan geçmiştir.
- Lirik (duygusal) konular işlenir. En önemli konu aşktır.
- 5- 15 beyit arasında yazılır.
- Kafiye düzeni: aa, xa, xa, xa…
- Gazelin ilk beytine matla, son beytine makta adı verilir.
- Matladan hemen sonraki beyte hüsn-i matla, maktadan bir önceki beyte ise hüsn-i makta adı verilir.
- Şairin mahlasının bulunduğu beyte mahlas beyit ya da mahlas-hâne adı verilir.
- Mahlas genellikle gazelin son beytinde yer almaktadır.
- Gazelin en güzel beytine beytül-gazel ya da şâh-beyit denir.
- Beyitler arasında anlam birliği bulunan gazeller yek-âhenk gazel diye adlandırır.
- Bütün beyitleri aynı güçte, değerde ve güzellikte olan gazeller yek-âvâz diye adlandırılır.
- Dizelerinin ortasında iç uyak bulunan, beyitlerin her dizesi ortadan bölünüp alt alta okunduğunda uyaklı dörtlük şekline dönüştürülebilen gazellere musammat gazel denir.
- Başta aşk ve güzellik olmak üzere ayrılık, sevgilinin güzelliği, baharın verdiği neşe gibi konuları işler.
- Aşkın verdiği mutluluğu, sıkıntıyı, sevgilinin güzelliğini anlatan gazellere âşıkane gazel denir.
- Hayata karşı kayıtsızlığı, yaşamaktan zevk almayı anlatan gazellere rindane gazel denir.
- Kadını ve aşkın zevklerini şuh bir tavırla ifade eden gazel türüne şûhane gazel denir.
- Ahlâkla ilgili öğütler veren, özdeyiş niteliğindeki sözlerin ağır bastığı gazellere ise hikemî gazel denir.
Fuzûli, âşıkane gazelin; Baki, rindane gazelin; Nedim, şûhane gazelin; Nâbî de hikemî gazelin öncüsü sayılır.
KASİDE
- Arap edebiyatından İran edebiyatına oradan da Türk edebiyatına geçmiştir.
- Kasideler, din veya devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılır. Bazen de kasidelerde yergi söz konusudur.
- Beyit sayısı 33-99 arasında değişmektedir.
- Kafiye düzeni gazel ile aynıdır: aa-xa-xa-xa…
- Gazeldeki gibi ilk beyit matla, son beyit makta adını alır.
- Kasidenin en güzel beytine beytü’l-kasid, şairin mahlasının bulunduğu beyte ise tâç-beyit adı verilir.
- Peygamber Efendimiz’in övgüsünün yer aldığı kaside türüne naat denir.
- Allah’a yalvarmak, dua etmek amacıyla yazılanlara münacat denir.
- Bir kimsenin aksayan yönlerini yermek amacıyla yazılanlara hicviye denir.
- Bir kişinin övüldüğü kaside türüne methiye denir.
- Birinin ölümünden duyulan üzüntüyü dile getiren kasideye mersiye denir.
- Şairin kendini övdüğü kasidelere de fahriye adı verilir.
- Padişahın tahta çıkışını kutlamak için yazılan kasideye culusiye denir.
Kaside denilince akla gelen ilk isim Nef’î’dir. (Özellikle hicivde.)
KASİDENİN BÖLÜMLERİ
- Nesib (Teşbib): Giriş niteliğindeki bölümde bahar, kış, yaz, bahçe, köşk, at, savaş,
ramazan, bayram gibi varlık ve olayların tasviri yapılır. - Girizgâh: Asıl konuya girişi sağlayan bölümdür ve genellikle tek beyittir.
- Methiye: Kasidenin sunulduğu kişinin abartılı bir övgüyle anlatıldığı bölümdür. Kasidenin en uzun ve en sanatlı bölümüdür.
- Tegazzül: Kasideyi tekdüzelikten kurtarmak ve yeteneği göstermek için kasideyle aynı ölçü
ve uyakla yazılmış gazeldir. Şairin isteğine bağlıdır, her kasidede olmayabilir. - Fahriye: Şairin kendisini övdüğü dizelerden oluşan bölümdür.
- Dua: Kasidenin sön bölümüdür. Şair burada övdüğü kişi, kendisi ve devleti için iyi dileklerde bulunarak dua eder. Taç beyit bu bölümde yer alır.
Kasideler nesib bölümündeki betimlemelere göre “bahariye, şitaiye (kışla ilgili), ramazaniye, nevruziye, ıydiye (bayramla ilgili), rahşiye (atla ilgili)” gibi isimler alır.
MESNEVİ
- Günümüzdeki hikâye ve romanın divan edebiyatındaki karşılığı olarak düşünebiliriz.
- Çünkü mesnevilerde olay anlatılır. Bu yüzden beyit sayısı sınırsızdır.
- İran edebiyatından Türk edebiyatına geçmiştir.
- Kafiye düzeni: aa, bb, cc, dd…. Her beyit kendi arasında kafiyelenir.
- Konu bütünlüğü vardır.
- Tıpkı hikâyede olduğu gibi olay örgüsü, kişi, yer ve zaman unsurlarından oluşur.
- Aşk, savaş, kahramanlık gibi konular işlenir.
- Giriş, agaz-ı destan (asıl olay) ve hatime (dua) bölümlerinden oluşur.
- Bir şaire ait beş mesneviden oluşan eserler grubuna “hamse” adı verilir.
Türk edebiyatında ilk hamse sahibi Ali Şir Nevai’dir. Nevîzâde Atâi, Taşlıcalı Yahya, Ahmedi, Hamdullah Hamdi, Nergisi önemli hamse sahibi şairlerdir.
Divan şairlerinden Bâkî, Nef’î, Nedim ve Nailî, mesnevi nazım biçimini hiç kullanmamıştır.
KIT’A
- Türk edebiyatına, Arap edebiyatından geçmiştir.
- PARÇA, BÖLÜK anlamına gelir.
- 2 – 12 beyit arasında olabilir. Genellikle iki beyittir.
- Kafiye düzeni: xa, xa, xa…
- Felsefi, tasavvufi, toplumsal düşünceler; hikmet, nükte, övgü, yergi gibi konular işlenir.
- Genelde tarih düşürmede ve hiciv yapmada kullanılır.
MÜSTEZAD
- Bir gazelin her dizesine bir kısa dize eklenerek oluşturulur. (Bir uzun bir kısa bir uzun bir kısa)
- Gazelin özel bir şekli sayılır, kısa dizelere “ziyade” denir.
- Konusu ve kafiyelenişi gazel gibidir.
- Genellikle aruzun bir tek kalıbıyla yazılır.
TEK BENTLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ
RUBAİ
- Türk edebiyatına İran edebiyatından geçmiştir.
- Rubai, tek dörtlükten oluşur. (dört dizeli tek bent)
- Kafiye düzeni aaxa şeklindedir. (mani tipi)
- Tasavvufi, felsefi, hayat görüşü vb. konularda yazılır.
- Özlü, nükteli, derin anlamlar içerir.
- Genellikle mahlas kullanılmaz.
- Aruzun 24 kalıbıyla da yazılır.
Rubai denince akla İranlı şair Ömer Hayyam gelir. Ayrıca edebiyatımızda Azmizade Haleti, bu türün ustası sayılır ve “Hayyam-ı Rum” olarak anılır.
TUYUĞ
- Tuyuğ, divan edebiyatına Türkler tarafından kazandırılmıştır.
- Kafiye düzeni aaxa şeklindedir. (mani tipi)
- Tek dörtlükten oluşur. (dört dizeli tek bent)
- Halk edebiyatındaki maninin divan edebiyatındaki karşılığıdır.
- Genellikle mahlas kullanılmaz.
- Rubaiden farkı, aruzun sadece “fâilâtün / fâilâtün / fâilâtün / fâilün” kalıbıyla yazılmasıdır. (tek kalıp)
Tuyuğ denince akla Kadı Burhanettin gelir.
BİRDEN ÇOK BENTLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ
ŞARKI
- Şarkı, divan edebiyatına Türkler tarafından kazandırılmıştır.
- Bent sayısı 2-5 arasında değişmektedir.
- Halk edebiyatındaki türkünün divandaki karşılığıdır.
- İlk bendin ikinci ve dördüncü dizesi ile öteki bentlerin dördüncü dizesi tekrarlar, buna nakarat denir.
- Kafiye düzeni: aAaA, bbbA, cccA (büyük harfler tekrarlanan dizeler)
- aaaa / bbba / ccca şeklinde de kafiyelenir.
- Her bendin üçüncü dizesi miyan diye adlandırılır.
- Miyan, şarkının en dokunaklı ve en anlamlı dizesidir.
Divan edebiyatında şarkı deyince akla ilk Nedim gelir. Nedim’den sonra Şeyh Gâlip, Enderunlu Fâzıl, Enderunlu Vâsıf gibi sanatçılar da bu nazım biçiminin gelişip yaygınlaşmasında önemli rol oynamışlardır.
İlk şarkı örneklerini 17. yy. şairlerinden Nailî-i Kadim vermiştir.
MURABBA
- Murabba, dörtlü anlamına gelir. Dörder dizeli bentlerden oluşur.
- 3-7 bentten oluşur.
- Şarkı gibi kafiyelenir.
- Her konuda yazılabilir, konu sınırlaması yoktur.
Şarkının dili murabbaya göre daha anlaşılırdır ve şarkı bestelenmek amacı ile yazılır.
TERKİBİBENT
- Bent sayısı genellikle 5 – 15 arasındadır.
- Terkibibent ve tercihibenti diğer nazım biçimlerinden ayıran en önemli özellik, tek bir benttin 5-10 beyitten oluşmasıdır. (10 beyitten oluşan 15 bent olduğu düşünün, oldukça uzundur.)
- Her bendin son beytini oluşturan bent “vasıta beyti”dir.
- Kafiye düzeni aa xa xa xa xa bb / cc xc xc xc xc dd… şeklindedir. (Vasıta beyti kendi arasında, vasıta beytine kadar olan kısım gazel gibi.)
- Talihten ve hayattan şikâyetler, dinî, tasavvufi, felsefi düşünceler konu edinilir.
Terkibibentte, vasıta beyti her bendin sonunda değişir. (Terk edilir.)
Terkibibent denilince akla Bağdatlı Ruhi gelir. Tanzimat sanatçısı Ziya Paşa da terkibibentleriyle dikkat çekmiştir.
Mersiyeler genellikle terkibibent nazım şekliyle yazılır. Bâkî’nin ünlü “Kanuni Mersiyesi”, Şeyh Galip’in “Esrar Dede Mersiyesi” ve Taşlıcalı Yahya’nın “Şehzâde Mustafa Mersiyesi” gibi.
TERCİHİBENT
- Terkibibent ile aynı özelliklere sahiptir.
Tercihibentlerin vasıta beyti değişmez, aynı kalır. Terkibibentten farkı da budur.
Divan edebiyatı nazım biçimleri konu anlatımı, divan edebiyatı nazım biçimleri özet, divan edebiyatı nazım biçimleri özeti, divan edebiyatı nazım biçimleri ders notları PDF olarak indirebilirsiniz.
