9.Sınıf Edebiyat İsimler Konu Anlatımı, İsim Türleri PDF, 9.Edebiyat 2.Ünite Dil Bilgisi Konuları Özet, Ders Notu PDF, Hikaye Ünitesi Dil Bilgisi Konusu PDF olarak indirip çalışabilirsiniz.
9.Sınıf Edebiyat İsimler Konu Anlatımı, İsim Türleri ve İsim Tamlaması PDF
Sözcük türleri arasında çeşitli yönlerden benzerlikler ve farklar vardır. Bu benzerlikler ve farkları dikkate alarak sözcük türlerini iki ana grupta incelemek gerekir: Filler ve isim soylu kelimeler.
İsimler konusunu anlayabilmek için öncelikle fiil ile isim arasındaki farkları bilmek gerekir:
İsimler
- İsimler, canlı ya da cansız varlıkları, yerleri, kavramlara verilen adlardır.
- İsimleri çevremizdeki her şeyin adı olarak görev yapan sözcükler şeklinde niteleyebiliriz.
- Eşya, araba, motor, aşk, sevgi, düşünce, ders, sınav, defter, kitap vb, gibi.
Fiiller
- Fiiller ise çevremizdeki canlı cansız varlıkların, nesnelerin yaptıkları hareketlere, işlerine, durumlarına verilen adlardır.
- Yaptığımız hareketler, işler birer fiil ya da diğer adı ile eylemdir.
- Konuşmak, yazmak, yürümek, anlatmak, durmak, çalışmak, dinlemek vb. gibi.
Varlıkların Niteliklerine Göre İsimler
Somut İsim
Duyu organlarının biri ya da birkaçıyla algılanabilen varlık ve nesneleri karşılayan simlere somut isim denir: kitap, defter, kedi, ev, okul, ağaç, çicek, insan, taş, dağ vb.
Soyut İsim
Duyu organlarıyla algılanamayan, gerçekte madde olarak varlığı olmayan ancak zihinde karşılığı olan kavram ve nitelikleri karşılayan isimlere soyut isim denir: bağımsızlık, demokrasi, sevgi, dostluk, düşünce vb.
Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler
Cins İsim
Evrende çok sayıda bulunan ve ortak özellikleri olan varlıklara cins (tür) denir. Bu varlıkların aldığı isimler de cins isimlerdir. Örneğin, “masa” sözcüğü her insanın zihninde ortak olan bir nesnenin adıdır fakat “Buse” sözcüğü hepiniz için farklı insanları çağrıştırır. Masa, kalem, defter, düşünce, özgürlük, demokrasi, su, gökyüzü, ta, kağıt, makas vb. sözcükler sayısız cins sözcüğe örnek verilebilir.
Özel İsim
Bir tür içinde yer alan herhangi bir varlığı diğer varlıklardan ayırt etmek için kullanılan isme özel isim denir. Söz gelimi “insan”, benzer özellikleri bulunan bir canlı grubunun ortak ismiyken (cins isim) “Elif”, bu varlıklar içinde diğerlerinden farklı olan, aynısından bir ikincisinin bulunmadığı bir varlığın ismidir. Çevremizde “Elif” ismini taşıyan birçok kişi olabilir ama bunların hiçbirinin aynı özellikleri taşıyan bir ikincisi yoktur.
Özel isimler şu başlıklar altında toplanır:
1. Kişilerin isimleri ve soy isimleri: Turgut Uyar, Edip Cansever, Orhan Veli Kanık vb.
2. Hayvanlara verilen özel isimler: Kocabaş, Tekir, Afrika, Kuman, Pamuk vb.
3. Millet, devlet, topluluk, boy ve aşiret isimleri: Türkler, Kürtler, Türkiye Cumhuriyeti, Kayı, Kınık vb.
4. Kıta, ülke, şehir, cadde, dağ, ırmak vb. isimleri: Avrupa, Azerbaycan, Ankara, Beyşehir Gölü, Erciyes Dağı vb.
5. Kurum, kuruluş, dernek, okul vb. isimleri: Türk Dil Kurumu, İçişleri Bakanlığı, Ankara Fen Lisesi
6. Dil, din, mezhep ve tarikat isimleriyle bunların mensuplarını bildiren isimler: Türkçe, Müslümanlık, Protestan, Mevlevilik vb.
7. Yapı, anıt ve taşıtlara verilen isimler: Çankaya Köşkü, Sıhhiye Köprüsü, Topkapı Sarayı, Cumhuriyet Apartmanı, Bilge Kağan Anıtı, Savarona Yatı vb.
8. Gök cisimlerinin isimleri: Ay, Güneş, Plüton, Halley Kuyrukluyıldızı vb.
9. Kitap, dergi, gazete vb. isimleri: Dede Korkut Hikâyeleri, Türk Dili, Hürriyet vb.
10. Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge isimleri: Medeni Kanun, Telif Hakkı Yayın ve
Satış Yönetmeliği vb.
11. Millî ve dinî bayramlarla bayram niteliği kazanmış günlerin isimleri: 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, Ramazan Bayramı, Anneler Günü vb.
12. Tarihi olay, çağ, dönem isimleri: Kurtuluş Savaşı, İlk Çağ, Milli Edebiyat Dönemi vb.
Ay tutulması, Dünya’nın Güneş ile Ay arasına girmesi sonucunda oluşur. (özel isim)
Güneş gözlüklerini çok beğendim. (cins isim )
2. Aslında cins isim olan kimi kelimeler özel isim olarak da kullanılabilir:
Iğdır Ovası’nda pamuk da olur. (cins isim)
Kedimiz Pamuk, ip yumağıyla oynuyor. (özel isim)
Varlıklara Sayısına Göre İsimler
Tekil İsim
Çoğul ekini (-lar, -ler) almayan ve topluluk ismi olmayan tüm isimler tekildir.
Aşağıdaki cümlelerde belirtilen kelimeler, tekil isme örnek gösterilebilir:
Bu kedi çok yaramaz.
Tahtaya yazı yaz.
Çoğul İsim
Çoğul isimler, tekil isimlere getirilen “-lar, -ler” ekleriyle oluşturulur:
Aşağıdaki cümlelerde belirtilen sözcükler, çoğul isme örnek gösterilebilir:
Bu kedilerin karnı çok aç.
Tahtalar da iyice eskidi.
Topluluk İsmi
Aynı türden birden çok varlığın oluşturduğu bir bütünlüğü karşılayan isimlerdir:
Aşağıdaki cümlelerde belirtilen sözcükler, topluluk ismine örnek gösterilebilir:
Ağaçların bir araya gelmesi ile orman oluşur.
Bir futbol takımında on iki oyuncu vardır.
Cemaat Cuma namazına hazırlanıyor.
Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz, ileri!
İsim Tamlaması Konu Anlatımı
İsim tamlamaları, iki veya daha çok ismin bir araya gelip sözcüklerinin aralarında sahiplik ilişkisi olan bir söz öbeği meydana getirmesi ile oluşur.
Hemen hemen her sözcükle sınırsız sayıda tamlama kurulabilir lakin dilde isim tamlaması şeklinde ortaya çıkan söz öbekleri, tek kelime ile karşılayamayacağımız kavramları ifade edebilmek ihtiyacı ile ortaya çıkmıştır. Söz gelimi bir kapı hayal edin ve bu kapıyı açmak için kapı ile ilintili bir nesne olduğunu düşünün. Bu nesneye yeni bir isim bulmak gerektiğinde, kapı ve kapıdaki nesne arasında ilgiden yola çıkarak şöyle bir isim bulursunuz:
Kapı kol–u!
Ya aynı odada kapı ve pencere yan yana ise ve “Şunun kolu kırılmış, baksana.” dediğinizde “Hangisinin?” diyen arkadaşınıza özellikle birini belirterek cevap vermek istediğiniz de ne yaparsınız? Yeni bir tamlama daha kurarsınız:
Kapı-nın kol-u!
İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan olmak üzere iki unsur vardır. Tamlayan eklerinde ilgi, tamlanan eklerinde iyelik ekleri bulunur. Bu ekler şu şekildedir:
Tamlayanda Bulunan İlgi Ekleri
-ın -nın
-in -nin
-un -nun
-ün -nün
Tamlananda Bulunan İyelik Ekleri
-ı -sı
-i -si
-u -su
-ü -sü
Tamlamalarda önce tamlayan sonra tamlanan ögesi gelir:
Ev-in kapı-sı
Belirtili İsim Tamlaması
Tamlayanın ilgi, tamlananın iyelik ekini aldığı isim tamlamalarına “belirtili isim tamlaması” denir. Kısaca tamlayan da tamlanan da ek alır.
Gönlünü Şirin’in aşkı sarınca
Yol almış hayatın ufuklarınca
Faruk Nafiz Çamlıbel
Tarihin gözleri var, surlarda delik
Servi, endamlı servi, ahirete perdelik
Necip Fazıl Kısakürek
Gelinler, aynada saçını tarar
Aynanın içinde birini arar
Nazım Hikmet Ran
Belirtisiz İsim Tamlaması
Tamlayanın ilgi ekini almadığı, tamlananın iyelik ekini aldığı isim tamlamasıdır.
Bursada bir eski cami avlusu
Küçük şadırvanda şakırdayan su
Ahmet Hamdi Tanpınar
Lavanta kokuları gelir uzak mahallelerden
Yel estikçe sıra sıra kavaklar sallanır
Cahit Külebi
Duyulur bir ayak sesi gizlice
Hâlî bahçelerden rüzgâr esince
(hâlî: Tenha, boş.)
Faruk Nafiz Çamlıbel
Zirncirleme İsim Tamlaması
Bir isim tamlamasını oluşturan unsurlardan herhangi biri (tamlayanı-tamlananı) ya da her ikisi isim tamlamasıysa bu tür tamlamalara “zincirleme isim tamlaması” denir.
Bir söz öbeğine zincirleme isim tamlaması denebilmesi için o tamlamanın içinde en az bir isim tamlamasının daha olması gerekir.
Zincirleme isim tamlaması en az üç ismin kendi aralarında oluşturdukları iki isim tamlamasından oluşur.
çocuklar-ın birkaç-ı yerine çocuklar-dan birkaç-ı gibi.
Yapılarına Göre İsimler
Bu konuyu kavrayabilmek için çekim ekleri ile yapım eklerinin işlevinin bilinmesi gerekir:
Çekim ekleriyle yapım ekleri arasında temelde şöyle bir fark vardır:
Çekim ekleri, kelimenin anlamını ve türünü değiştirmeden ona durum, sayı, sahiplik, zaman ve şahıs kavramlarını katar; kelimelerin çekime girerek cümle oluşturmalarını sağlar; yapım ekleri ise kelimelerin anlamlarını bazen de hem anlamlarını hem türlerini değiştirir.
Basit İsim
Yapım eki almamış, başka bir kelimeyle de birleşik yapı oluşturmamış isimdir. Bir kelimenin kök durumunda bulunmasıyla sadece çekim ekini alması arasında yapı yönünden herhangi bir fark yoktur. Her iki şekilde de kelime, yapı bakımından basittir.
Türemiş İsim
Yapım eki almış isimdir: Türkçe, kitaplık, silgi vb.
Türkçede isim türetmede iki çeşit yapım ekinden yararlanılır: İsimden isim yapan ekler, fiilden isim
yapan ekler.
Birleşik İsim
Birden çok kelimenin kalıplaşmasıyla oluşmuş isimlerdir.
1. Belirtisiz isim tamlaması biçiminde kalıplaşanlar: binbaşı, insanoğlu, ayakkabı, aşevi, bilinçaltı, Samanyolu vb.
2. Yalın durumdaki iki ismin birleşmesiyle oluşanlar: hanımefendi, Beşiktaş vb.
3. Unvan gruplarının kalıplaşmasıyla oluşanlar: Bayrampaşa, Necatibey (Caddesi), Haydarpaşa vb.
4. Sıfat tamlaması biçiminde kalıplaşanlar: Kızılırmak, dikdörtgen, sivrisinek vb.
5. Bir isimle bir sıfat-fiilin kalıplaşması sonucunda oluşanlar: cankurtaran, güngörmüş, külyutmaz, basınçölçer vb.
6. İsim soylu bir kelimeyle çekimli bir fiilin kalıplaşması sonucunda oluşanlar: mirasyedi, ateşkes, albeni vb.
7. Çekimli iki fiilin kalıplaşmasıyla oluşanlar: okuryazar, kapkaç, oldubitti vb.
8. İsnat grubu şeklinde kalıplaşanlar: Adıyaman, karnıyarık, baldırıçıplak vb
9.Sınıf Edebiyat İsimler Konu Anlatımı, İsim Türleri PDF, 9.Edebiyat 2.Ünite Dil Bilgisi Konuları Özet, Ders Notu PDF, Hikaye Ünitesi Dil Bilgisi Konusu PDF olarak indirip çalışabilirsiniz.
çok iyi anladım
thank you
Konu tam olarak verilmemiş ancak güzel anlatılmış.
BU SİTEYE TEK KELİMEYLE ” BAYILIYORUM”.
aynen bende
Çok güzel çok faydalı oldu