Cümle Türleri Konu Anlatımı KPSS PDF olarak sayfanın en altındaki bağlantıdan indirebilirsiniz. Anlamına göre, yüklemin türüne göre, yüklemin yerine göre ve yapısına göre cümleler…
Cümle Türleri Konu Anlatımı KPSS PDF
ANLAMINA GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ
Anlamına göre cümle türleri, cümlelerin yüklemlerinde olumsuzluk bildiren eklerin veya kelimelerin olup olmamasına göre sınıflandırılır:
Olumlu Cümle
- Yüklemi olumlu olan cümledir.
- Yüklemde olumsuzluk bildiren ek ya da kelime yoktur.
“Ben hayatımı yeniden ve bambaşka çizgiler üzerinde kuracağım.” – A. İlhan
“Türlü şiir anlayışları üzerinde düşünmüş, zaman zaman türlü şairleri sevmiştir.”– O. V. Kanık
“Zaman geçer ve insan harcadığı zamanda yalnız kalır” – T. Buğra
“Sarhoşların araba sürmeleri sakıncalıdır.” –E. Şafak
“Büyükanne bir sevinç sarhoşluğu içinde eğildi, paşasının elini öptü.” –H. N. Zorlutuna
- Yüklemde bulunan kelimenin kötü anlamlı olması cümleyi olumsuz yapmaz:
“Şerefli insanlar olarak öleceğiz.” – E. M. Karakurt
“Bu Tahsin Efendi, ne garip bir adamdı.” – R. N. Güntekin
Olumsuz Cümle
- Yüklemi olumsuz olan cümledir.
- Yüklemde olumsuzluk bildiren -me, -siz ekleri ya da değil, yok sözcükleri vardır.
- -me (-ma) eki yüklemi fiil olan cümleleri olumsuz yapar:
“Babası o koca izinden sonra hiç gelmedi” – T. Buğra
“Bizim gibi yaşamadıkça, rakipliğinizin haklılığını kabul edemem.” – F. R. Atay
“Pervin ondan gözlerini ayırmıyordu“ – P. Safa
“O işleri bu saatte karakolda bulunan küçük memurlar bilmez.”- R. H. Karay
- –siz (-sız,-suz,-süz) eki, değil ve yok sözcükleri yüklemi isim olan cümleleri olumsuz yapar:
“Yıllar yârlarden, yârlar yıllardan vefasız.” – Y. K. Karaosmanoğlu
“Şaka etmiyorum, yavrum, bu adlar Türkçe değil.” – Ö. Seyfettin
“Bu dünyada anlattığın kadın yok.” – A. Nesin
“Bu yemek tuzlu.” (Olumlu cümle)
“Bu yemek tuzsuz.” (Olumsuz cümle)
“Bu yemek tuzsuz değil.” (Biçimce olumsuz anlamca olumlu cümle)
“Seni seviyor.” (Olumlu cümle)
“Seni sevmiyor.” (Olumsuz cümle)
“Seni sevmiyor değil.” (Biçimce olumsuz anlamca olumlu cümle)
Soru Cümlesi
- Soru anlamı olan cümledir.
- Soru eki -mi ve soru zarfı, soru zamiri, soru sıfatı (kim, ne, hangisi, hangi, kaç, nasıl, nerede vb.) ile soru cümleleri yapılır.
“Altın kaçtan gidiyor?” –S. F. Abasıyanık
“Benim mi Allahım bu çizgili yüz?” –C. S. Tarancı
“Şimdi sen, kızın nerede olduğunu bilmiyor musun?” –A. Ümit
“Biz şarklılar neden ille her şeyi büyütüp efsaneleştiririz?”-H. Taner
“Falih Rıfkı Atay gibi en güzel Türkçeyi yazan bir muhabirin kaleminden bu satırlar nasıl çıktı?” –O. S. Orhon
Ünlem Cümlesi
- Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma vb. duyguları anlatan cümlelerdir.
- Bu duygular ünlem adı verilen sözcüklerle verilir.
- Bu duygular yalnızca ünlem işareti ile de verilebilir.
“Bana blöf yok dedik, a doktor! ” –T. Buğra
“Vah vah… Haber alaydım, parasını verir, alırdım…” –R. N. Güntekin
“Ah bin kulağım olsaydı da bin şaheserin lezzetini birden tatsaydım.” –Y. K. Karaosmanoğlu
“Burada sıkılıyorsun, fakat orada utanacaksın!” -Y. K. Karaosmanoğlu
YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ
Yüklemin türüne göre cümle türleri, cümlelerin yükleminin isim mi fiil mi olduğuna göre sınıflandırılır:
İsim Cümlesi
- Yüklemi isim olan cümledir.
“Balkan Savaşı’nın bütün acılarını yaşamış bir ailenin kızıydı.” –N. Cumalı
“Felâketim şu ki, ben zaman zaman kendimi bulan adamım.” –A. H. Tanpınar
“Hiçbir şey yaşarken daha önemli değildir.” –A. İlhan
“Bu dünyada anlattığın kadın yok.” -A. Nesin
Yüklemi fiilimsi olan cümleler de isim cümlesidir.
Fiil Cümlesi
- Yüklemi fiil olan cümledir.
“Kafası yerde, kamburunu çıkarmış, yürüyordu.” –H. Taner
“Gölgesinde yürüdüğü duvarın arkasından bir horoz sesi fark etti.” –Ö. Seyfettin
“İnşaatlarda çalışan işçiler birer ikişer inşaatların kapılarından geri dönüp geldiler.” –L. Tekin
“Bana umutsuz bir sesle son raporları okudu.” –F. R. Atay
“Atlasam bir vapura, şehre insem diyorum.” –S. F. Abasıyanık
YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLE TÜRLERİ
Yüklemin yerine göre cümle türleri, cümlede yüklemin sonda olup olmamasına göre sınıflandırılır:
Kurallı Cümle
- Yüklemi sonda bulunan cümledir.
“Hariçten ortak hırsızlar bulup evimizi soymaya kalkar.” –Ö. Seyfettin
“Otların arasında bacaklarını yılan sokar.” –R. N. Güntekin
Eksiltili Cümle
- Yüklemsiz cümledir.
“Ay, ben söyleyince kıyamet mi… – –N. Kemal
“Ah, deniz kıyısında, buralardan uzak, başımızı sokacak bir kovuk; coluk çocuk, yaz kış.” –Z.Osman Saba
Cümle Türleri Konu Anlatımı TYT Türkçe PDF – Çıkmış Soru Çözümü PDF
Devrik Cümle
- Yüklemi sonda bulunmayan cümledir.
“evet ben son ve kesin umuduyum bir paket cıgaranın“ –T. Uyar
“Biri olsun “Yakup!” diye seslenmedi hiç“ –E. Cansever
YAPISINA GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ
Yapısına göre cümle türleri, cümlelerde bulunan yargı sayısına ve cümlelerin oluşum şekline göre sınıflandırılır.
Cümleler yapılarına göre basit, birleşik, sıralı ve bağlı olmak üzere dörde ayrılır.
Cümle yapısını anlamak için “temel cümle” ve “yan cümle” kavramlarını bilmek gerekmektedir.
Temel Cümle: Birleşik cümlelerde asıl yargıyı bildiren, yardımcı yargıları sonuca bağlayan cümledir. Daha öz bir ifadeyle temel cümle yüklemdir.
Yan Cümle: Tam bir yargı bildirmeyen, fiilimsilerle ya da çekimli bir fiille kurulan, temel cümlenin ögesi olarak görev yapan söz ya da söz öbeklerine yan cümle denir. Yan cümle temel cümledeki yargıyı güçlendiren, açıklayan, bütünleyen ve türlü yollarla temel cümleye bağlanan cümledir.
Basit Cümle
- “Tek yüklemli cümle” şeklinde adlandırılır.
- Yani tek bir yüklem vardır, fiilimsi yoktur.
- Dolasıyla tek yargı bildirir.
“Büyük bir heyecan, bir haz içinde şu satırları yazıyorum.” – Ö. Seyfettin
“Otların arasında bacaklarını yılan sokar.” – R. N. Güntekin
“Gemiler ve saray hepsi gitti.” – F. R. Atay
“Köşkten parayı verirler.” – P. Safa
“Arabanın burnunu en tenha kahvelerden birinin önünde rıhtıma verdiler.” – A. İlhan
“Bu Tahsin Efendi, ne garip bir adamdı.” – R. N. Güntekin
“Kız da hemen yere oturdu.” – M. Ş. Esendal
Birleşik Cümle
Tek bir yüklemi ve bu yükleme bağlı en az bir yan cümleciği bulunan cümlelere birleşik cümle
denir. Dolayısı ile cümlenin temel yargısı dışında bir veya birkaç yargısı bulunur.
Yan cümle, temel cümlenin ögesi durumundadır.
Temel yargı dışındaki yan yargıları barındılar yan cümleler, fiilimsi ile, ki bağlacı ile, alıntı cümleler ile ve şart kipi ile oluşturur.
1. Sadece Fiilimsi ile: En çok kullanılan birleşik cümle biçimidir. Yukarıda verdiğimiz örnekler gibi yüklem dışında bir veya daha fazla fiilimsi bulunur. (Bazı eski kaynaklarda girişik birleşik cümle diye adlandırılır.)
Pencerede dolaşan gölgelerden bir şeyler sezmeye çalışarak koşuyorum.” – Y. Z. Ortaç
“Bir gün yine onlara görünmeden krokiler çiziyordum.” – B. R. Eyuboğlu
“Kendisi de muhakkak artistlerden, güzel eser veren, güzel konuşan, hayalleri işlek adamlardan hoşlanıyor.” – R. H. Karay
Bu cümlelerde fiilimsilerin oluşturduğu söz öbekleri filinin oluşturduğu temel yargının ögeleridir. Kısa bir cümle ile örnek verelim:
Koşarak geldim. → nasıl geldim? → koşarak → zarf tümleci
2. Şart Kipi İle: Şart kipi diğer kipler gibi tek başına cümle olup temel yargıyı bildirmez, bitimli bir hareket oluşturmaz. Şart kipi ile kurulan birleşik cümlelerde, temel cümledeki yargının meydana gelişi, yan cümledeki hükmün meydana gelişine bağlıdır.
“Gelirse onu görecekti” – Y. Atılgan
Havaya bakarsam hava alırım / Toprağa bakarsam dua alırım. – Y. Emre
Şartlı cümlelerde yan cümle temel cümlemin zarfı gibi işlev yapar.
3. Alıntı Cümle ile: Yan cümle alıntı cümleden oluşur:
Lepides: “Bana eksiksiz bir dil verin, size kusursuz bir millet oluşturayım.” der.
Maalesef teknedeki alet edevatla beceremeyeceğiz bu işi diye seslendi mühendis. – Ayşe Kulin
Alıntı cümleler diğer birleşik cümlelerdeki gibi temel cümlenin ögesidir. Bu yüzden yan cümlelerdir.
“Ev alma komşu al.” dedi. → Ne dedi → “Ev alma komşu al.” → Nesne
4. Ki bağlacı ile: Ki bağlacı ile kurulan birleşik cümlelerde yan cümle temel cümleyi nesne veya zarf görevleri ile tamamlar.
Tam köşeyi dönüyordu ki eski karısını gördü. → Ne zaman gördü? → Tam köşeyi dönerken → Zarf T.
Ki bağlacı ile oluşturulan bazı cümleler Türkçenin söz dizimine aykırıdır. Bu cümlelerde temel cümle yan cümleden önce söylenir:
Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini.
Yan cümleyi tespit etmek için cümleyi Türkçe söz dizimine uygun hâle getirmenizi tavsiye ederiz:
Gözlerimin rengini unuttuğunu duydum. → Neyi duydum? → Gözlerimin rengini unuttuğunu→ Nesne
Sıralı Cümle
- “Birden çok yüklemli cümle” şeklinde adlandırılır.
- Yani birden fazla yüklem vardır.
- Dolayısıyla birden fazla cümle vardır.
- Birden fazla cümle virgül veya noktalı virgül ile sıralanır.
“Gülüyor, kızıp köpürüyor, alay ediyor, rakıdan şişmiş kocaman yüzü şekilden şekile giriyordu.” – R. N. Güntekin
“Ben kaçıyorum, abim de arkamdan koşuyor.” – A. Ağaoğlu
“Görüyorsunuz, ben hiçbirini ellemiyor, hiçbirini açmıyorum.” – Y. Z. Ortaç
“Okumadığım zaman tavukların bahçesindeyim, yemlerini ben veririm.“ – Ö. Seyfettin
“Mağlubiyet Almanya’yı karıştırmış, gazeteler yazıyor.” – A. İlhan
Cümle Türleri 8.Sınıf
“Sadık başını sallıyor, gülüyordu” – Y. Atılgan (Özne ortak)
Bağımsız sıralı cümle: Cümleyi oluşturan yargılar arasında öge ortaklığı bulunmaz.
“Ben kaçıyorum, abim de arkamdan koşuyor.” – A. Ağaoğlu
Bağlı Cümle
- “Bağlaçla bağlanmış cümle” şeklinde adlandırılır.
- Birden fazla yüklem vardır.
- Dolayısıyla birden fazla cümle vardır.
- Birden fazla cümle bağlaç ile bağlanır.
“Hamal benim dalgınlığımdan istifade ederek birdenbire bir kedi gibi fırladı ve koşmaya başladı.”- K. Bilbaşar
“Galiba bir vehme kapılıyorum ve galiba bir hastalık beynimi kemiriyor.” – A. Gündüz
“Para kazanmayı hiç sevmiyordu ama hesapsız harcamaya bayılıyordu.” – N. Cumalı
“İnanmam ama fırsat bulursam baktırmadan da yapamam.” – K. Tahir
“Ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol.” –M. C. Rumi
Cümle Türleri Konu Anlatımı TYT Türkçe PDF – Çıkmış Soru Çözümü PDF şeklinde indirebilirsiniz. Anlamına göre, yüklemin türüne göre, yüklemin yerine göre ve yapısına göre cümleler…
Cümle Türleri Konu Anlatımı KPSS Örnek Soru Çözümü
Onun öykülerinin en belirgin özelliği, aile içi iletişim sıkıntılarını tebessüm ettiren bir üslupla anlatmasıdır.
Bu cümlenin özellikleri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) Olumsuz – kurallı – basit – fiil
B) Olumlu – devrik – birleşik – isim
C) Olumlu – kurallı – sıralı – isim
D) Olumlu – kurallı – birleşik – isim
E) Olumsuz – devrik – birleşik – isim
Çözüm Yolu: Birden çok ögeyi tespit etmemizi isteyen bir soru. Hızlıca cümle özelliklerine bakıp doğru şıkkı bulacağız. İsim mi fiil mi kurallı mı devrik mi olumlu mu olumsuz mu bunlar bir bakışta görülebilir.
Çözüm: İlk olarak yükleme dikkat edelim. Bu soruda yüklem fiil gibi görünmekte lakin aslında bir isim fiil: anlat-ma-sı-dır. -ma ekini alan fiiller isim fiildir ve dolayısı ile bu cümle isim cümlesidir. Yüklem sonda olduğuna göre ve olumsuzluk eki almadığına göre kurallı ve olumlu bir cümle. Yüklem dışında “ettiren” sözcüğü de fiilimsi olduğuna göre bu cümle fiilimsi ile kurulmuş bir birleşik cümle. (Cümlede virgül olması sıralı olduğu anlamına gelmez, sıralı olması için virgül cümleleri ayırmak zorunda.)
Cevap D
Aşağıdaki cümlelerden hangisi biçimce olumlu anlamca olumsuzdur?
A) Onunla artık ortak bir çalışma yapmama kararı aldık.
B) Okul konusunda ne beni ne de öğretmenini dinliyor.
C) Edebiyat, aklına ilk geleni olduğu gibi söylemek değildir.
D) Son maçta takım hiç de fena oynamadı.
E) Tarihî tiyatro, son oyunla perdelerini kapatıyor.
Çözüm Yolu: Biçimce olumlu dediğine göre yüklemde olumsuzluk eki veya değil sözcüğü olmayacak ama cümlenin anlamı yüklemdeki sözcüğün tersini, olumsuzunu kastedecek.
Çözüm: A’ karar aldık biçimi de anlamı da olumlu, B’de dinliyor biçimi olumlu fakat cümlenin tamamını okuduğumuzda aslında “dinlemiyor.” demek isteniyor. C’yi biçimi olumsuz olduğu için direk eleriz. Diğer şıklarda A ile aynı.
Cevap B
Şiir yazmayı “toprağın altını araştırma” olarak nitelendiren sanatçı; kendine özgü inşa ettiği şiirini, 70 Kuşağı
içinden bugünlere taşımış şairlerimizden biridir.
Bu cümleyle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Yükleminin yerine göre kurallı cümledir.
B) Yapısına göre girişik birleşik cümledir.
C) Birden fazla yan cümlecik vardır.
D) Anlamca olumludur.
E) Yükleminin türüne göre fiil cümlesidir.
Çözüm Yolu: Yine birden fazla ögeyi denetleyeceğimiz bir soru. Bu tip sorularda en bariz seçenekten başlamak o seçeneği elemek açısından faydalıdır. Örneğin isim cümlesi mi ya da kuralları mı bir bakışta görülebilir.
Çözüm: E’de fiil cümlesidir diyor ama cümle “biridir” sözcüğü ile bitiyor, yani cümle isim cümlesi ve cevap belli lakin biz tüm şıkları anlatalım.
Yargı sonda olduğuna göre kurallı bir cümle. Cümlede birden fazla fiilimsi var (yazmayı, nitelendiren, inşa ettiği, taşımız) dolayısıyla fiilimsi ile kurulan bir birleşik cümle. (Girişik birleşik)
Ne kadar fiilimsi varsa o kadar yan cümlecik vardır, birden fazla yan cümlecik de var. Zaten birleşik olup da yan cümle olmadan olmaz.
“Biridir” diye bitiyor, olumsuz eki yok, olumlu cümle.
Cevap E
Sıralı cümleler; her iki cümle arasında öge ortaklığı varsa bağımlı sıralı, yoksa bağımsız sıralı cümle olarak adlandırılır.
Buna göre aşağıdaki cümlelerden hangisi bağımsız sıralı cümledir?
A) İçinizdeki potansiyeli kimse sizden iyi bilemez, en iyi
siz değerlendirirsiniz.
B) Büyük insanların hayat hikâyelerini okuduğumda ilk
zaferlerini kendilerine karşı kazandıklarını görmüşümdür, hepsinde de öz disiplin başta geliyordu.
C) Bir örs isen sessiz dur, yok çekiç isen sıkı vur.
D) Yapabileceğinizi düşünüyorsanız yapabilirsiniz, yapamayacağınızı düşünüyorsanız haklısınız.
E) Cesaret, korkuya direnmek ve korkuyu alt etmektir; korkusuzluk değildir.
Çözüm Yolu: Bağımlı sıralı cümleleri tespit için cümle ögelerini bilmek gerekir fakat mantıken ögeleri bilmeden de yapabilirsiniz. Sadece özne ortaklığını gözden kaçırabilirsiniz çünkü Türkçede gizli özne vardır. Yani biz ben geldim yerine geldim diyebiliriz ve ben olduğu yine anlaşılır. Buna dikkat ederek soruyu çözelim. Ögelerin ismini vermeden çözeceğiz. Birinci cümledeki herhangi bir sözcük veya sözcükler ikinci cümlede yer almayacak ama biz onu zihnimizde tamamlayacağız.
Çözüm: A’da “İçinizdeki potansiyeli kimse sizden iyi bilemez, en iyi siz değerlendirirsiniz. ” derken aslında “İçinizdeki potansiyeli kimse sizden iyi bilemez, içinizdeki potansiyeli en iyi siz değerlendirirsiniz.” diyor. Dolayısıyla öge ortaklığı var, bağımlı sıralı cümle.
C’de “Bir örs isen sessiz dur, yok çekiç isen sıkı vur.” derken aslında ” Sen bir örs isen sessiz dur, yok sen çekiç isen sıkı vur.” diyor, yani bağımlı.
D’de “Yapabileceğinizi düşünüyorsanız yapabilirsiniz, yapamayacağınızı düşünüyorsanız haklısınız.” derken aslında “Siz yapabileceğinizi düşünüyorsanız yapabilirsiniz, siz yapamayacağınızı düşünüyorsanız haklısınız.” yine ortak öge var.
E’de “Cesaret, korkuya direnmek ve korkuyu alt etmektir; korkusuzluk değildir.” derken aslında “Cesaret, korkuya direnmek ve korkuyu alt etmektir; cesaret korkusuzluk değildir.” diyor, yani bu da bağımlı.
Cevap B
Cümle Türleri Konu Anlatımı KPSS PDF olarak sayfanın en altındaki bağlantıdan indirebilirsiniz. Anlamına göre, yüklemin türüne göre, yüklemin yerine göre ve yapısına göre cümleler…
CÜMLE TÜRLERİ KONU ANLATIMI KPSS TYT PDF OLARAK İNDİRMEK İÇİN TIKLAYINIZ.
