Geçiş Dönemi Eserleri Konu Anlatımı AYT / YKS için ders notları PDF olarak indirebilirsiniz.
Geçiş Dönemi Eserleri Video Konu Anlatım
Geçiş Dönemi
Geçiş Dönemi olarak adlandırılan bu dönem İslamiyet’e geçiş sürecinde verilen ilk eserleri kapsamaktadır. Din değiştirmek bir gece de olabilecek bir şey değildir. Bir geçişe ihtiyaç vardır. Yıllardır var olan kalıplaşmış hayat tarzı, dil bir anda değişemeyeceği için eski ve yeninin bir arada olduğu bir dönemdir bu dönem.
Geçiş Dönemini aklınızda hem İslamiyet öncesi hem de Divan Edebiyatının özelliklerinin bir arada olması şeklinde kodlayabilirsiniz.
Geçiş Dönemi Özellikleri
- Bu dönem şiirinde hece ölçüsü (İslamiyet Öncesi Dönem) ile yazılmış şiirler de vardır aruz ölçüsü (Divan Edebiyatı) ile yazılmış şiirler de vardır.
- Dili sadedir ama yer yer Arapça ve Farsça kelimeler de şiirlerde görülmektedir. (Özellikle dini kavramlar için bu dillerden kelimeler alınmaya başlanmıştır.)
- Dörtlükle yazılan şiirler de vardır (İslamiyet Öncesi Dönem) Beyit ile yazılan şiirler de vardır (Divan Edebiyatı)
- Bu dönemde yazılan eserler yeni dini öğretmek için yazılmıştır genellikle, didaktiktir.
- Dönemin diğer bir özelliği ise eski Türk şiir biçimleri ile (İslamiyet Öncesi Dönem) mesnevi, gazel, kaside gibi yeni şiir biçimlerinin (Divan Edebiyatı) beraber kullanılmasıdır.
Geçiş Dönemi Eserleri – İlk İslami Eserler
Kutadgu Bilig ve Divânu Lügati’t-Türk adlı eserler 11. yüzyıl yapıtları olarak bilinirken, dini içerikli olan Atabetü’l-Hakayık ve Divan-ı Hikmet adlı yapıtlar ise 12. yüzyılda verilmiştir.
KUTADGU BİLİG
- Kutadgu Bilig, Geçiş Dönemi’nin edebî eser niteliği taşıyan ilk örneğidir. Aynı zamanda İslamiyet’in etkilerinin görüldüğü ilk eserdir.
- 1069’da Yusuf Has Hâcip tarafından yazılan ve Karahanlı Hükümdârı Tabgaç Buğra Han’a sunulan eser, insanlara hem bu dünyada hem de ahirette mutlu olmanın yollarını göstermeyi amaçlamaktadır.
- Türk edebiyatında ilk mesnevi olma özelliğini taşıyan bu eser, aruzun fe’ûlün/fe’ûlün/ fe’ûlün/fe’ûl kalıbıyla yazılmıştır. Eser 6645 beyit ve 173 dörtlükten oluşmaktadır.
- Eserde dörtlüklerin kullanılması onu İslamiyet’in kabulünden önceki şiir geleneğine; beyitlerle, mesnevi nazım biçimiyle ve aruz ölçüsüyle yazılması da İslamiyet etkisindeki şiir geleneğine bağlamaktadır.
- Kutadgu Bilig, öğretici yanı ağır basan ve düşünce ağırlıklı bir eserdir. Eserde “bir yaşantı veya davranışın daha iyi kavranmasını sağlamak için göz önünde canlandırıp dile getirme” anlamına gelen alegoriler yer almaktadır. Bu yönüyle eser alegorik bir mesnevi örneğidir.
- Eserde söz konusu olaylar, dört sembolik kişi etrafında geçmektedir. Bu kahramanların ağızlarından yazarın insan mutluluğuna, sosyal düzene, devlet yönetimine ilişkin görüşleri dile getirilir.
- Eserin kahramanlarından Kün Togdı (Hükümdar) adaleti, Ay Toldı (Vezir) saadeti, Ögdülmiş (Vezirin oğlu) aklı, Odgurmış (Vezirin kardeşi) ise akıbeti temsil eder.
- Eser, edebiyatımızdaki ilk siyasetname örneği olması yönüyle de önemli bir yere sahiptir.
Bunlara Dikkat
Kutadgu Bilig; İslamiyet’in etkisi ile yazılan ilk eser, İlk mesnevi ve ilk siyasetname örneğidir. Aynı zamanda alegorik (sembolik kahramanları olan) bir mesnevidir.
| Kahramanlar | Temsil Ettikleri Kavramlar |
| Kün Togdı | Adalet |
| Ay Toldı | Vezir |
| Ögdülmiş | Akıl |
| Odgurmış | Akıbet |
DİVÂNU LUGATİ’T TÜRK
- 1074’te Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan eser, Türkçe-Arapça bir sözlüktür.
- Eserin yazılış amacı Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin zengin dil varlığını ortaya çıkarmaktır. (Arapça yazılmasının sebebi de budur.)
- Eserde Türkçe kelimelerin Arapça karşılıkları verilmiş ve Türkmen, Oğuz, Çiğil gibi çeşitli Türk boylarının dilleri tanıtılmıştır.
- Arap harfleriyle kaleme alınan Divânu Lugati’t-Türk’te Karahanlı Türkçesinin ses özellikleri görülmektedir. Eserde halk dilinde yer alan kelimeler, deyimler, atasözleri ve şiir örnekleri bulunmaktadır.
Bunlara Dikkat
- Sözcükleri açıklarken tarih, coğrafya, folklor ve edebiyata ilişkin bilgiler, toplumsal yaşayışa ilişkin ipuçları da verir.
- İslamiyet öncesi Türk edebiyatına ait koşuk, sagu, sav örnekleri vardır.
- Kaşgarlı Mahmut, bütün bu bilgileri Türk boylarını dolaşarak elde etmiştir. Eserin sonunda Türk illerini gösteren ve tarihî önem taşıyan bir harita bulunmaktadır.
- Divânu Lugati’t-Türk; Türkçenin bilinen ilk sözlüğü, ilk dil bilgisi kitabı ve ilk edebiyat antolojisi olma özelliğini taşıyan geniş kapsamlı bir eserdir. Bu özellikleri dolayısıyla pek çok bilim dalına kaynaklık etmektedir.
ATABETÜ’L-HAKÂYIK
- “Hakikatlerin Eşiği” anlamına gelen Atabetü’l-Hakayık, Hakaniye lehçesiyle Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
- Eserin bazı bölümleri beyitlerle yazılmış olup esas metin bölümlerinde dörtlük tercih edilmiştir. Bu bölümlerde bilginin yararları ile cahilliğin zararları, cömertliğin övgüsü, cimriliğin yergisi, kibirliliğin kötülükleri, dünyanın geçiciliği gibi konular işlenmiştir.
- Eserde işlenen bu konulardan da anlaşılacağı üzere Atabetü’l-Hakayık, dinî-ahlaki içerikli öğretici bir eserdir.
Dikkat
- İslam dininin etkisiyle eserde Arapça-Farsça birçok kelime kullanılmıştır. Atabetü’l-Hakayık; İslamiyet etkisindeki Türk edebiyatının, İslam inançlarını telkin eden ilk eseri olması yönüyle de önemli bir yere sahiptir.
DİVÂN-I HİKMET
- Divân-ı Hikmet, Hoca Ahmed Yesevî’nin hikmet adını verdiği şiirlerinin yer aldığı ve öğrencileri tarafından toplanarak kitap hâline getirilen bir eserdir.
- Etrafında toplanan müritlerine dervişlik adabını öğretebilmek için onların anlayacağı bir dille manzumeler yazarak seslenir. Bu manzumeler hikmet adıyla anılmaktadır.
- Dörtlüklerle yazılan hikmetler genellikle 7’li ve 12’li hece ölçüsüyle oluşturulmuştur.
- Hikmetlerde atasözlerinin kullanımı dikkat çekicidir.
- Eserde Hz. Peygamber’in hayatı ve mucizeleri, dünyadan şikâyet, kıyamet gününün yakınlığı, dervişliğin faziletleri gibi dinî konular işlenmiştir.
- Eser, tasavvufu yaymak amacıyla yazıldığı için lirizm yönü zayıf, öğretici yanı ağır basan, sanat kaygısı taşımayan manzumelerden oluşmaktadır.
Dede Korkut Hikâyeleri
Dede Korkut Hikâyeleri 14. veya 15. yüzyılda yazıya geçirilmişse de oluşum dönemi geçiş dönemi içerisinde olduğundan bu esere de değinmek gerekir.
- Sözlü edebiyat dönemi ürünlerinden olan bu hikâyeler, tahminen 15. yüzyılda yazıya geçirilmiştir.
- Destandan Halk hikâyeciliğine geçiş döneminin ilk ürünleridir.
- Kitabın yazarı bilinmemektedir.
- On iki hikâye bir önsözden oluşur.
- Nazım – nesir karışık yazılmıştır.
- İç uyak ve aliterasyon gibi ahenk unsurlarından yararlanılmıştır.
- Dili, 14.- 15. yüzyıl Anadolu Türkçesidir.
- Oğuzların, çevredeki boylar ve Bizans tekfurları ile yaptıkları mücadelelerini anlatır.
- İslamiyet öncesi dönemde oluşturulan bu ürünlere, bu dinin kabulünden sonra İslami söyleyiş özellikleri de eklenmiştir.
Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı Ders Notunu PDF olarak indirmek için tıklayınız.
Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı Çıkmış Sorular PDF olarak indirmek için tıklayınız.
