Fiilde Çatı Konu Anlatımı PDF TYT Türkçe Konu Anlatımı Ders Notları ve çıkmış soru çözümü PDF olarak indirebilirsiniz. Fiilde Çatı nasıl bulunur? Etken Edilgen Geçişli Geçişsiz Fiiller, Dönüşlü İşteş Oldurgan Ettirgen Fiiller nasıl bulunur?

Fiilde Çatı Konu Anlatımı TYT Türkçe PDF Ders Notları – Çıkmış Soru Çözümü

Fiilleri iş, durum ve oluş fiilleri olarak ayırırken bir nesne ile birlikte kullanılıp kullanılmadığına ya da öznenin iradesi ile gerçekleşip gerçekleşmediklerine bakmıştık.

Fiilde çatı özelliği de çekimli fiillerin bir nesne ile birlikte kullanılabilir olup olmadıklarına ve bir özne tarafından gerçekleştirilip gerçekleştirilmediklerine göre sınıflandırılır.

Öznesine Göre Fiiller: Etken, Edilgen, Dönüşlü, İşteş Fiiller

Etken Fiil

• Etken fiillerin öznesi bellidir. Yani işi yapan bellidir.
• Etken fiiller hiçbir çatı eki almaz.
  “Anası mutfakta bir tabağa marul doğruyor.” – Y. Atılgan
  Doğruyor, fiili hiçbir çatı eki almamış. (doğ-ru-yor) Doğramak fiilini yapan kişi belli, fiil hem 3.tekil kişiyle çekimlenmiş (o doğruyor) hem de cümleye bakar ve “Kim doğruyor?” diye sorarsak “anası” cevabını alabiliriz.
  
  Pencerede dolaşan gölgelerden bir şeyler sezmeye çalışarak koşuyorum.” – Yusuf Ziya Ortaç
  Koşmak fiii hiçbir çatı eki almamış (koş-u-yor-um) ve fiil 1.tekil kişi ile çekimlenmiş: (ben koşuyor-um) özetle kişisi belli ve etken fiil.

Edilgen Fiil

• Edilgen fiillerde eylemi, işi kimin neyin yaptığı belli değildir.
• Başkası tarafından yapılma, bilinmezlik anlamı vardır.
• -l, -n, -ıl, -ın eklerini alırlar.

“Kiler daha yarım saat evvel temizlenmiştir.”  – R.N. Güntekin
Temizlenmek fiilini, temiz-le-n-miş-tir şeklinde ekine köküne ayırır isek temiz kökünden, temizlemek fiili türemiş temizle-(mek) fiiline de -n eki gelmiş ve temizlen-(mek) olmuştur. Ayrıca temizlenmek işini yapan belli değildir, kiler temizlenmiş fakat kimin tarafından? Dolayısı ile bu fiil edilgendir.

Bire doğru da akşam yemeğine oturulurdu.” – A.Ş. Hisar
Otur- fiili –ul ekini alarak oturul-(mak) fiiline dönüşmüş, edilgenlik eki almış. Ayrıca oturulmak eyleminin kimin tarafından gerçekleştiği belirsiz, öyle ise bu fiil de edilgen bir fiildir.

Dönüşlü Fiil

• Aynı öznenin, hem bir işi gerçekleştirdiğini, hem de o işten etkilendiğini gösteren fiillere dönüşlü fiil denir.
• Dönüşlü fiiller, edilgen çatılı fiillerde olduğu gibi etken çatılı fiillere “-(ı)l” ve “-(ı)n” eklerinin getirilmesiyle oluşturulur.
• Kısaca “-(ı)l” ve “-(ı)n” eklerini alan bir fiilimiz olacak ama işi yapan da belli olacak.

Kardeşim sınava çok iyi hazırlandı. → hazır-la-n-dı fiilinde, -n eki var ve hazırlanan kişi de belli: kardeşi.
Adam, korktuğu için gizlenmişti. → giz-le-n-di fiilinde -n eki var ve gizlenme işini yapan belli: adam.

İşteş Fiil

• Gerçekleştirmek için birden çok özneye ihtiyaç duyulan fiiller, işteş fiilleridir.
• Fiiller -ş eki alarak işteş fiil olurlar.
  “Paraları elleri titreyerek, gözleri parlayarak, nefeslerini burundan alarak bölüştüler.” – Hüseyin Rahmi Gürpınar
  Bölüşmek eylemini gerçekleştirmek için birden fazla kişiye ihtiyaç duyulur.

• Kimi işteş fiillerde işteşlik eki olan “-ş”, kök ya da gövde ile kaynaşmıştır: savaşmak, kavuşmak gibi.
• Kimi işteş fiillerde işteşlik eki, isimden isim yapma eki olan “-la” ile kaynaşmıştır: dertleşmek, mektuplaşmak gibi.

İşteş çatılı fiillerin bazısında öznelerin hareketleri birbirlerine karşıyken, bazılarında ise fiilin ortaklaşa yapılması söz konusudur.
Kısa süreliğine bakıştılar. (Karşılıklı)
İnsanlar etrafta kaçışıyorlar. (Birlikte)

Nesnesine Göre Fiiller: Geçişli, Geçişsiz, Oldurgan, Ettirgen Fiiller

Geçişli Fiil

• Nesne alabilen fiillere geçişli fiil denir.
• Bir fiilin geçişli olabilmesi için o fiilin kullanıldığı cümlede nesnenin de kullanılmış olması gerekmez.
• Önemli olan, fiilin nesneyi alabilecek durumda olmasıdır.
• Geçişli fiil, neyi, kimi, nereyi sorularına cevap verebilen fiildir.
  “Bana umutsuz bir sesle son raporları okudu.” – F. R. Atay → Neyi okudu, son raporları
  Şaşkınım, çenem, dudaklarım, dilim sanki artık beni dinlemiyorlar.” –A. Ümit

Geçişsiz Fiil

• Nesne alamayan fiillere geçişsiz fiil denir.
  “O günden beri enişte beyle oturuyorum.” – Sermet Muhtar Alus
  İhtiyar Süleyman Çavuş’un ellerinde büyüdüm.” – Aka Gündüz
  Şerefli insanlar olarak yaşayacak, şerefli insanlar olarak öleceğiz.” – Esat Mahmut Karakurt
  Yukarıdaki cümlelerdeki fiillere neyi, kimi, nereyi soruları sorulursa cevap alınmaz, o yüzden bu fiiller geçişsizdir.
  Neyi, kimi oturuyorum?
  Neyi, kimi büyüdüm?
  Neyi, kimi öleceğiz?
  

Oldurgan Fiil

Geçişsiz bir fiilin “-r, -ar, -er -dır, -t” eklerinden birini alarak nesne alabilir duruma getirilmesiyle oluşturulan geçişli fiillere “oldurgan fiil” denir.

Söz gelimi “in-”(mek) fiili, geçişsizdir. Bu fiil “-dir” ekiyle “indir-”(mek) şekline getirildiğinde fiilin nesne
alabilecek duruma gelir.

Kısaca oldurgan fiil, geçişsiz bir fiilin yukarıdaki eklerle türetilmesi ile oluşur ve tespit ederken sırası ile şu işlemi yaparız.:
1. -r, -ar, -er -dır, -t ekleri var mı?
2. Bu ekleri alan sözcüğün kökündeki fiil geçişsiz mi?
Yemekleri pişirdi.
1. (i)-r eki var.
2. Fiilin kökü piş-(mek)
3. Onu pişmek diyemediğimize göre pişmek geçişsiz
4. Geçişsiz piş- fiili -(i)r eki ile pişir-(mek) olmuş, artık nesne alabilir bir fiil yapılmış, oldurulmuş.

Ettirgen Fiil

Zaten geçişliyken yine “-r, -ar, -er -t, -dır” eklerinden birini alarak geçişlilik niteliğini arttıran fiillere “ettirgen fiil” denir.

Kısaca yine yukarıda yaptığımız gibi fiilde -r, -ar, -er -t, -dır ekleri varsa fiilin kökü geçişli mi geçişsiz mi diye kontrol edeceğiz. Geçişli ise ettirgen fiil değilse oldurgan fiil diyeceğiz.
“Onu arattı” → ara-t-tı → -t eki ile tiremiş → ara- fiili geçişli → ettirgen diyebiliriz.

• Ayrıca ettirgen fiillerde özne, işi yapan değil, yaptırandır.
• Ettirgen fiillerde eylemin aracılı bir şekilde ikinci yada üçüncü bir özneye yaptırılması söz konusudur.

• Twitter
• YouTube
• Instagram

Fiilde Çatı Konu Anlatımı PDF TYT Türkçe Konu Anlatımı Ders Notları ve çıkmış soru çözümü PDF olarak indirebilirsiniz. Fiilde Çatı nasıl bulunur? Etken Edilgen Geçişli Geçişsiz Fiiller, Dönüşlü İşteş Oldurgan Ettirgen Fiiller nasıl bulunur?

Fiilde Çatı Örnek Soru Çözümü

Aşağıdaki dizelerin hangisinde çatı özelliği aranmaz?
A) Duyuluyor zamanın tahtayı kemirdiği
Tavan aralarında, tavan aralarında
B) Atıyor sızıların çıplak duvarda nabzı
Çivi yaralarında, çivi yaralarında
C) Bir merhamettir yanan, daracık odaların
İsli lambalarında, isli lambalarında
D) Bir sırrı sürüklüyor terlikler tıpır tıpır
İzbe sofralarında, izbe sofralarında
E) Ağlayın, aşinasız, sessiz can verenlere
Otel odalarında, otel odalarında

Çözüm Yolu: Adı üstünde fiilde çatı. İçerisinde çekimli fiil olan cümlelerde aranır, isim cümlelerinde aranmaz. (Yüklemi isim olanı bulalım.)

Çözüm: A’da duyuluyor, B’de atıyor, C’de çekimli fiil yok, D’de sürüklüyor ve E’de ağlayın çekimli fiilleri var. C’de yargı merhamettir sözcüğünde, yüklem isim.
Cevap C

Okul, belediye ekipleri tarafından boyandı.
Bu cümleyle özne-yüklem ilişkisi bakımından özdeş olan cümle aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gökyüzünü birbirinden renkli uçurtmalar kaplamış.
B) Rus heyet şirketin toplantı salonuna alındı.
C) Kuşlar neşeyle uçuşuyor sanki bugün.
D) Şehir, koyu bir sis tabakasına bürünmüş.
E) Kendinizi kötü alışkanlıklardan korumalısınız.

Çözüm Yolu: Özne yüklem ilişkisi deyince akla ilk etken edilgenlik gelir, onlar yoksa dönüşlü mü işteş mi diye bakılır. Edilgenlikte de başkası tarafından yapılma anlam vardır. Bakalım.

Çözüm: Boya-n-dı eyleminde -n çat ekimize diikkat edelim. Bu ek etkeni edilgen ya da dönüşlü yapar. Başkası tarafından boyandı diyebiliyorsam isem bu fiil edilgendir. (cümleye aldırmayın) Şıklarda da başkası tarafından yapılma anlamı ararım. B şıkkında “başkası tarafından” alındı diyebilirim ama diğer şıklarda bu anlam yok.
Cevap B

Buranın mis gibi havasına ve tertemiz doğasına bayıldık.
Bu cümledeki yüklemin çatı özellikleri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) Etken – geçişli B) Edilgen – geçişsiz
C) Edilgen – oldurgan D) Etken – geçişsiz
E) Dönüşlü – geçişsiz

Çözüm Yolu: Bu soruda öncelikle geçişli mi geçişsiz diye bakıp (bariz olan o) şıkları eler sonra da diğer çatı özelliklerine bakarız. Ya da sadece fiili odaklanıp aldığı eklere ve nesne alıp alamamasına bakarız.

Çözüm: Fiil bay-(ı)l-dık-k, -l çatı ekimiz var. Bu ek ya edilgen ya dönüşlü yapar. Fiili gerçekleştiren “biz” olduğuna göre edilgen değil; dönüşlüdür. Dönüşlü tek şıkta olduğu için cevap çıkar.
II. Yol: Fiilin başına onu getirince, geçişsiz olduğunu anlarız. Etken mi edilgen mi dönüşlü mü diye bakarız. (-l ekini fark etmezsek etken diyebiliriz, aman dikkat.)
Cevap E

Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi ettirgen çatılı bir eylemdir?
A) Etrafı çarçabuk toparlayıp sofrayı kurdurduk.
B) Gölün kenarında kuzular otluyordu.
C) Semtimize giden son otobüse yetiştim.
D) Ayaklarımı denize uzatıp çay içiyorum.
E) Yolculuğun bu denli uzaması bizi endişelendiriyor.

Çözüm Yolu: Ettirgen dediğine göre “-r, -ar, -er -t, -dır” ekleri alan bir fiil arayacağız ve bu fiilin kökündeki fiil ise geçişli olacak. Ya da anlamsal olarak “başkasına yaptırma” anlamı arayacağız.

Çözüm: A’da kurdurduk eyleminde “başkasına” kurdurduk anlamı var. Ayrıca -dır ekimiz de mevcut. B,C, D şıklarında eklerimiz zaten yok. E şıkkında ise ekimiz var ama endişelenmek fiili geçişli değil ayrıca başkasına yaptırma anlamı yok.
Cevap A

Fiilde Çatı Çıkmış Soru Çözümü

(I) İçine kapanmış olan Anadolu dağları, sessi­zliğini, bilge dalgınlığında sürdürür zamanın akışı içinde. (II) Kendi dilince söyler türküsünü, kendi gönlünce sürer yaşamını. (III) Dağlar vardır, yüreğinden eski uygarlıklar gülümser çağımıza. (IV) İşte bundan dolayı birçok efsaneyi bağrında yaşatır bizim Anadolu dağları. (V) Anadolu’nun en eski sahiplerinden şimdikilere değin olanları an­latır bize.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi, çatısı bakımından geçişsizdir?  
(ÖSS 2005)                                   

A) I.      B) II.       C) III.      D) IV.      E) V.

Çözüm Yolu: Cümlelerin yüklemi önüne “onu” sözcüğü getirip nesne alıp alamadığını kontrol edeceğiz. Nesne alamıyor ise geçişsiz.

Çözüm: A’da yargı sürdürür sözcüğü üzerinde, yüklem sürdürür. Onu sürdürür diyebiliyoruz, geçişli. B’de onu söyler ve onu sürer diyebiliyoruz, C’de onu gülümser diyemiyoruz öyleyse cevabımız C şıkkı. D’de onu yaşatır, E’de onu anlatır diyebiliriz.
Cevap C

Anneleri yaramazlık yapan çocuklara söylen­di.
Bu cümlenin yüklemiyle aşağıdaki cümleler­den hangisinin yüklemi arasında çatı yönün­den benzerlik vardır? (ÖSS 2002)

A) Toplantıda önemli kararlar alındı.
B) Bayram bu yıl daha coşkulu kutlandı.
C) Okul   arkadaşını   karşısında   görünce  çok sevindi.
D) Üyelere verilen kartların tümü yenilendi.
E) Törende çağdaş ozanlardan şiirler okundu.

Çözüm Yolu: Örnek cümledeki çatıyı bulup şıklarda arayacağız. Çatı eklerine dikkat edelim. Çatı eki yoksa anlamsal olarak verdiğimiz taktiklere bakalım. Bir de direk özdeş çatıyı soruyor ise ayrıntı vermeden genellikle özne yüklem ilişkisini soruyordur.

Çözüm: Örnek cümlede fiil, söyle-n-di. -n çatı ekine dikkat etmeniz gerekli. Bu ek ya edilgen fiil ya da dönüşlü fiil yapar. Söylenen kişi belli olduğuna göre (anne) dönüşlü fiil yapmıştır. Tüm şıklarda aynı ek var ma dördü edilgen biri dönüşlü. Başkası tarafından yapılanlar edilgen olacak. A’da başkası tarafından alındı diyebiliriz, B’de başkası tarafından kutlandı, C’de başkası tarafından sevindi olmaz olsa bile sevinen kişi belli cevap C. D’de ve E’de de başkası tarafından yapılma anlamı var.
Cevap C

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir işi karşılıklı yapma anlamı vardır?

A) Üç gün içinde değişmiş, iyice esmerleşmişti.
B) Türlü cephelerde bulunmuş, dövüşmüştü.
C) Hepsi dağılmış, bir yere kapışmıştı.
D) Çok beklemiş, sonunda isteğine kavuşmuştu.
E) Yeni bir elbise almış, bu ona çok yakışmıştı.

Çözüm Yolu: Karşılıklı yapma anlamı işteş fiillerde görülür. -ş eki ile yapılır. Anlamsal yaklaşarak çözebilirsiniz, şıklardaki eylemlerin hangisinde işi yapmak için birden fazla kişi gerekir ve birden fazla kişi birlikte mi yapıyor, yoksa eylemi yapmak için karşılıklı mı olmak gerekir. (Cümlelerin değil fiillerin anlamına odaklanın.)

Çözüm: A’da tek başına yapılan bir eylem var, ayrıca -ş ekimiz yok. B’de dövüşmek eylemi iki kişi arasında karşılıklı yapılır. Cevap B. C’ de birlikte yapma anlamı var.
Cevap B

Fiilde Çatı Konu Anlatımı PDF TYT Türkçe Konu Anlatımı Ders Notları ve çıkmış soru çözümü PDF olarak indirebilirsiniz.

Fiiller Konu Anlatımı TYT PDF olarak indirebilirsiniz.