İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Konu Anlatımı PDF AYT Ders Notları 2022 |

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı veya Destan Dönemi Türk Edebiyatı Konu Anlatımı AYT / YKS için ders notları PDF olarak indirebilirsiniz.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Video Konu Anlatımı

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Konu Anlatımı ve Ders Notları

İslamiyet öncesi Türk edebiyatı, M.Ö 4000’li yıllardan başlayarak Türklerin İslamiyeti kabul ettiği XI. yüzyıla kadar sürmektedir. Bu dönem edebiyatı genellikle sözlü ürünlerden oluşmuştur ve yazılı ürünler yok denecek kadar azdır.

İslamiyet'in Kabulünden Önceki Türk Edebiyatının Genel Özellikleri

Sözlü edebiyatın baskın olduğu bir dönem olduğundan bu dönem edebiyatı şiir söyleme üzerine kuruludur.
Sığır, (av töreni) şölen (kutlama töreni) ve yuğ (yas töreni) törenleri şiirlerin söylenmesine zemin hazırlamıştır.
Şaman, kam, baksı, ozan gibi dini liderler kopuz adını verdikleri çalgılarıyla ilk şiir örneklerini vermişlerdir.
Koşuk, destan ve sagu bu dönem nazım biçimleridir.
Koşuk ile aşk, sevgi, doğa gibi lirik şiirler; destan ile kahramanlık gibi epik şiirler, sagu ile de yas şiirleri söylenirdi. Dolayısıyla yug törenlerinde sagu, sığır ve av törenlerinde de koşuk söylenirdi.
Şiirler yabancı dil etkisinden uzaktır. Milli ölçümüz hece ile söylenir ve dörtlüklerden oluşur. Genellikle yarım uyak tercih edilir.
Bilinen ilk Türk şairleri: Çuçu, Arpın Çor Tigin, Kül Tarkan, Pratyaya Şiri, Kalun Kayşı, Çisuya Tutung‘tur.
Bu dönemde atasözlerine sav denirdi.
Bu dönem edebiyatımızı Şamanizm, Budizm ve Maniheizm gibi dinler etkilemiştir.
Budizm ve Maniheizm etkisiyle yazılı dönemde ilk çeviri eserler verilmiştir.
11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmud tarafından yazılan Divânü Lûgati’t Türk adlı eser sayesinde bu döneme ait ürünlerin örnekleri elimizde bulunmaktadır.

Eski Türklere ait olan en eski yazılı belgeler ise Orhun Yazıtları’dır. Genel olarak Orhun Yazıtları‘ndan önceki dönem sözlü edebiyat, sonrası ise yazılı edebiyat olarak nitelendirilmiştir.

Sözlü Edebiyat Ürünleri

İslamiyet öncesi Türk edebiyatı sözlü edebiyat ürünleri koşuk, sagu, destan ve savdır. Savları atasözü olarak aklınızda tutabilirsiniz.

Koşuk

Dönemin tüm şiirlerinde olduğu gibi hece ölçüsü ve dörtlüklerle söylenir. Genellikle yarım uyak tercih edilir.
Sığır ve şölenlerde eğlenmek amacı ile söylenen; aşk, doğa, yiğitlik vb. gibi her konunun işlendiği şiirlerdir.
Koşuklar İslamiyet sonrası edebiyatta yerini; Halk edebiyatında koşmalara, Divan edebiyatında ise gazellere bırakmıştır.
Uyak düzeni aaab, cccb, dddb şeklindedir.

Sagu

Dönemin tüm şiirlerinde olduğu gibi hece ölçüsü ve dörtlüklerle söylenir. Genellikle yarım uyak ve 7’li hece ölçüsü tercih edilir.
Yuğ törenlerinde ölen kişinin ardından söylenen yas şiirlerdir.
Koşuklar İslamiyet sonrası edebiyatta yerini; Halk edebiyatında ağıtlara, Divan edebiyatında ise mersiyelere bırakmıştır.
Uyak düzeni aaab, cccb, dddb şeklindedir.

Destan

Dönemin tüm şiirlerinde olduğu gibi destanlar da hece ölçüsü ve dörtlüklerle söylenir. Destanların farkları çok uzun olmalarıdır. İslamiyet öncesi Türk edebiyatı döneminde destanlar yazıya geçirilmemiştir. Sözlü edebiyat ürünleridir.
Destan, milletlerin hayatında büyük yankılar uyandırmış tarihî, toplumsal (savaş, göç, istilâ gibi) veya doğal (yangın, salgın hastalık, sel, deprem gibi) olayların anlatıldığı, hayal unsurlarıyla ve olağanüstü ögelerle süslenmiş uzun eserlerdir.
Türk destanlarının pek çoğunda ortak olarak kullanılan bazı motifler vardır. Bu motifler arasında ışık, at, ağaç, su, çeşitli madenler (gümüş, altın, demir vb.), kurt, kadın, yada taşı, ok-yay, yaşlı adam sayılabilir.

İslamiyet'in Kabulünden Önceki Türk Destanları

Altay / Yakut Türkleri	Yaratılış Destanı
Hun Türkleri	Oğuz Kağan Destanı ve Attila Destanı
Saka Türkleri	Şu Destanı ve Alp Er Tunga Destanı
Göktürkler	Ergenekon Destanı ve Bozkurt Destanı
Uygur Türkleri	Göç ve Türeyiş Destanı

İslamiyet'in Kabulünden Önceki Türk Destanları ve Konuları

Yaratılış Destanı	Evrenin yaratılışı anlatılır.
Oğuz Kağan Destanı	Oğuz Kağan’ın savaşları ve yaşamı anlatılmaktadır. Destandaki Oğuz Kağan karakterinin gerçekte Asya Hun İmparatoru olan Metehan olduğu düşünülmektedir.
Attila Destanı	Attila Destanı, Batı Hun Hükümdarı Attila’nın yaşamını ve kahramanlıklarını anlatır.
Şu Destanı	Makedonyalı İskender ile Saka Türkleri arasındaki mücadeleler anlatılmaktadır.
Alp Er Tunga Destanı	Alp Er Tunga’nın yiğitlikleri ve kahramanlıkları anlatılır. Bu destana ait bilgiler Firdevsi’nin Şehname adlı eserine dayanmaktadır. Şehname’de Alper Tunga’dan Efrasiyab olarak bahsedilir.
Ergenekon Destanı	Türklerin bir yenilgi sonrasında Ergenekon’a çekilmeleri ve orada çoğalarak demir bir dağı eritip kurtulmaları anlatılır.
Bozkurt Destanı	Bozkurt Destanı’nda savaşta yaralanan bir Türkün dişi bir kurt tarafından kurtarılması, koruması ve Türklerin çoğalıp eski güçlerine ulaşmaları anlatılmaktadır.
Göç Destanı	Uygurların çektikleri çileler ve bulundukları topraklardan göç etmeleri ve Uygur hakanının oğluna bir Çin prensesi alması ve buna karşılık Kutul Dağı’nı vermesi anlatılır.
Türeyiş Destanı	Uygur hakanının üç kızını bir insanla evlendirmek istemeyerek Tanrı’ya kızları ile evlenmesi için yalvarması anlatılır.

Ek Bilgi

Dünya Edebiyatındaki Destanlar:
Yunan – İlyada ve Odysseia (Derleyen: Homeros )
İran – Şehname (Derleyen: Firdevsi)
Fin – Kalevala (Derleyen: Elias Lönnrot )
Alman – Nibelungen
Hint – Ramayana – Mahabharata
İspanyol – La Cid
Sümer – Gılgamış
Rus – İgor
Japon – Şinto
İngiliz – Beowulf
Fransız – Chanson de Roland

Yapma destanlar ve İslamiyet sonrası Türk destanları bu konuya dahil değildir. Bu konular için ayrıntılı bilgiliyi 10. Sınıf Destan Ünitesinde bulabilirsiniz.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Yazılı Edebiyat Dönemi

Yazılı dönem ürünlerimiz Göktürk ve Uygurlara aittir. Kullandığımız ilk Türk alfabesi Göktürk alfabesidir. 4’ü sesli harf olmak üzere 38 harf vardır.
Uygurlar da kendi alfabeleri olan Uygur alfabesini kullanmıştır. 18 harften oluşan alfabenin 4’ü sesli 14’ü sessiz harftir.
İslamiyet öncesi Türk edebiyatının en önemli eserleri Orhun Yazıtları ile Uygur Metinleri‘dir.

Orhun Yazıtları (Göktürk Yazıtları)

Bu yazıtlarda Göktürklerin bağımsızlıkları için Çinlilerle olan mücadeleleri anlatılmaktadır. Ayrıca Türk ulusuna seslenerek birlik beraberlik içinde yaşamaları gerektiği öğütlenmiştir.
“Türk” adının geçtiği ilk yazılı belge ve Türk edebiyatının ilk yazılı örnekleridir.
Bu yazıtların ilkini bilge Tonyukuk, iki ve üçüncüsünü ise Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır.
Günümüzde Moğolistan sınırları içerisinde Orhun Vadisinde bulunmaktadırlar.
Yazılış sırasıyla Vezir Tonyukuk Yazıtı (716), Kül Tigin Yazıtı (732) ve Bilge Kağan Yazıtı (735) olmak üzere üç taş sütundan oluşurlar. Bunlara “bengü taş” denir.

Bunları Ezberle

Orhun Abidelerinden ilk olarak 13. yüzyılda Cüveynî tarafından yazılan Târîh-i Cihangüşâ’da bahsedilmiştir.
Orhun yazıtlarını bilim dünyasına ilk tanıtan, İsveçli Subay Strahlenberg’tir
Yazıtların dilini çözen Danimarkalı dil bilimci W. Thomsen, 25 Kasım 1893’te, bu abidelerin Türkler’e ait olduğunu tüm dünyaya duyurmuştur.
Türkiye’de Köktürk Yazıtları’nı ilk tanıtan bilim adamı Necip Âsım‘dır.
Şemsettin Sami, 1903’te, Osmanlı Devleti’nde yazıtları bütünüyle okuyan ilk araştırmacıdır.

Uygur Metinleri

Uygurlar döneminden kalma eserler, Türkistan’ın Kara Hoço kenti yakınlarında Turfan’da yapılan kazılarda ortaya çıkmıştır. Bu metinlerde Maniheizm, Budizm, Hristiyanlık ile ilgili çeşitli öyküler, dua metinleri ve çeşitli inançlarla ilgili parçalar vardı.

Irg Bitig (Fal Kitabı): Her biri birer fal olarak nitelendirilen altmış beş paragraftan oluşan bir fal kitabıdır. Mani muhitinde yazılmış bu önemli metnin içinde dinî unsurlar bulunmakla beraber dinî bir eser değildir.
Altun Yaruk (Altın Işık): Türk Budizm‘i konusunda kaynak olan eser, içerdiği Türkçe dil malzemesiyle de paha biçilmez bir hazine niteliğindedir. Şıngku Seli Tutun tarafından Çinceden çevrilen eseri, Şıngku Seli Tutun birçok eklemelerle genişletmiştir. 10 kitap ve 31 bölümden oluşan bu eser; Budizm felsefesini, Buda’nın menkıbe ve vaazlarını içermektedir.
Kalyanamkara ve Papamkara (İyi ve Kötü Prens Öyküsü): Kansu vilayetindeki Bin Buda mabetlerinde bulunan bu eserde, iyi yürekli bir prensin bütün canlılara yardım etmek ve canlıların birbirlerini öldürmelerini engellemek amacıyla çok değerli bir mücevheri ele geçirmek için çıktığı maceralı yolculuk anlatılır.
Sekiz Yükmek (Sekiz Tomar, Yığın): Çinceden çevrilmiş olan eser, Budizm’e ait dinî-ahlaki ilkeleri açıklar.