Ek ve Kök Bilgisi KPSS Türkçe Konu Anlatımı
Ek ve Kök Bilgisi KPSS Türkçe Konu Anlatımı 2022 PDF olarak sayfanın en altındaki bağlantıdan indirebilirsiniz.
Hangisi farklı bir kökten türemiştir?
Hangisi hem yapım hem çekim eki almıştır?
Hangisi ortak köklüdür / değildir? Hangisi sesteş köktür?
Hangisi birden fazla çekim eki almıştır?
Hangisi birden fazla yapım eki almıştır?
…. sözcüğü ad soyludur / fiil soyludur.
…. sözcüğü fiilden fiil / filden isim / isimden isim / isimden fiil eki almıştır?
Kök Bilgisi
Bir sözcüğün anlamlı en küçük birimine kök denir.
- Kök bulunurken sözcükteki tüm ekler çıkartılır.
Söz gelimi, gözlükçülükten sözcüğünün kökünü sözcüğü sondan başlayarak parçalayalım ve köküne ulaşalım:
gözlükçülükten
gözlükçülük
gözlükçü
gözlük
göz
- Türkçede kökler sözcüğün başında bulunur. Kökler önceden var olan türetilmemiş sözcüklerdir.
Gözlükçülük sözcüğü üzerinden örneklendirelim yine. Sözcüğün başına baktığımız anlamlı en küçük birim olarak göz sözcüğünü görürüz:
Göz
Gözlük
Gözlükçü
Gözlükçülük
Göz sözü, önceden var olan bir sözcük iken gözlük sözcüğü göz sözcüğüne, gözlükçü sözcüğü gözlük sözcüğüne, gözlükçülük sözcüğü de gözlükçü sözüne getirilen ek ile türetilmiş ve türetme yolu ile elde edilmiş bir sözcüktür.
- Kökler isim (ad) ve fiil (eylem) kökü olmak üzere ikiye ayrılır.
1. İsim Kök
Canlı ve cansız varlıkları , düşünce , duygu, olay ve durumları adlandıran köklerdir.
İş , oluş , hareket bildirmez , “-mak, -mek” ekini almaz.
Gözlük sözcüğünün kökü, “göz” isimdir. (Gözmek diyemezsiniz.)
Başlangıç sözcüğünün kökü, “baş” isimdir. (başmak diyemezsiniz.)
1. Fiil Kök
Bir işi, oluşu ve hareketi bildiren köklerdir. Mastar eki “-mak,-mek” ekini alır.
Fiil kökleri yazılırken sonlarına küçük bir tire(-) işareti konur.
Bilgi sözcüğünün kökü, “bil-” fiilidir. (bilmek diyebilirsiniz.)
Sevgi sözcüğünün kökü, “sev-” fiildir. (sevmek diyebiliriz.)
kaybına → kayıp-ı-n-a → kökü kayıp
çevrelemek → çevir-le-mek → kökü çevir
sararmak → sarı-ar-mak → kökü sarı
küçülmek → küçük – l – mek → kökü küçük
“Güreşi yarıda kestiler.” cümlesinde “güreş” isim kök iken “İkisi güreşti.” cümlesinde “güreş-(mek)” fiili köktür. Şu sözcükler de ortak köke örnektir: güreş / güreş-, barış / barış-, tat / tat-, göç / göç, boya / boya-.
Ortak kökler arasında anlam ilişkisi vardır: güreş(mek), ismi güreş olan sporu yapmaktır.
Türkçede aralarında anlam ilişkisi bulunmayan, tamamen iki ayrı sözcük olan ama aynı şekilde yazılan kökler de vardır. Bunlar ise sesteş köktür: al / al-, dal / dal-, kız / kız-, yüz / yüz–…
al: kırmızı / al(mak) fiil gibi.
Ek Bilgisi
- Köklere gelen her ek yeni bir sözcük türetmez. Bazı ekler yeni sözcük türetirken bazılarının görevi sözcüğün cümledeki diğer sözcükler ile ilişki kurmasına yardımcı olmaktır.
Söz gelimi, “Gözlükten hoşlanmam.” cümlesindeki “gözlükten” sözcüğüne gelen eklere baktığımızda – lük ekinin yeni bir sözcük türettiğini görürken, (gözlük) – ten ekinin “gözlük” sözcüğünü “hoşlanmam” sözcüğüne bağlayarak (gözlük hoşlanmam değil gözlükten hoşlanmam) anlamlı bir cümle kurmamıza yardım ettiğini görürüz.
- Türkçede ekler, yapım eki ve çekim eki olmak üzere ikiye ayrılır.
- Çekim ekleri, kelimenin anlamını değiştirmez, yeni bir kelime yaratmaz, cümledeki diğer kelimeler ile anlam ilişkisi kurmasına yardımcı olur.
- Yapım ekleri, isim ya da fiil kök veya gövdelerine gelerek onlardan başka isim ya da fiil türeten eklerdir. Yapım ekleri eklendiği sözcüğün anlamını ve bazen de türünü değiştirirler.
- Yapım ekleri yeni sözcük türettikleri için her zaman çekim eklerinden önce gelir. (birkaç istisna dışında)
- İsim ve fiil köklerine yapım ekleri getirilerek oluşturulmuş yeni sözcüklere “gövde” denir.
- Yapım ekleri isimden isim, isimden fiil, fiilden fiil, fiilden isim yapan ekler şeklinde isimlendirilir. Bu isimlendirme eklendiği kök ve yeni sözcüğün türünden gelir. Bilgi sözcüğünde bil- fiil köküne – gi yapım eki gelmiş, bilgi ismi türetilmiş. Öyle ise – gi eki fiilden isim yapan ektir.
Özetle Türkçede önce kök, sonra varsa yapım eki sonra varsa çekim eki gelir: kök+yapım eki+çekim eki
| Sözcükler | Kök | Yapım Ekleri | Çekim Ekleri |
| Kelimelerden | kelime | x | -ler-den |
| bilgisizler | bil- | -gi-siz | -ler |
| gelmişti | gel- | x | -miş-ti |
| yapımcıdan | yap- | -ım-cı | -dan |
| burnumuz | burun- | x | -(u)-muz |
| geliyorlar | gel- | x | (i)-yor-lar |
Bu yüzden kökü tespit ederken bu ilişkiye dikkat etmeden en küçük anlamlı birimi seçerseniz hata yaparsınız. Kalemler sözcüğünün kökü kale, balık sözcüğünün kökü bal değildir örneğin.
Örnek Sorular ve Çözümleri
Adını funda oteli koymuş
Sevdamızın da adını
I
Ayakları dibinde gün batımının.
II
Ve ağzında binlerce güneşin tadı
III
Dilinin ucunda yalnızca kendi adın.
IV V
Bu dizelerde numaralanmış sözcüklerin hangisi kök türü bakımından diğerlerinden farklıdır?
Çözüm Yolu: Hangisinin kökü isim hangisinin kökü fiil diye bakmak.
Çözüm: Adını (ad-ı-(n)-ı ) sözcüğünün kökü ad, tadı (tat-ı) sözcüğünün kökü tat, dilinin (dil-i-nin) sözcüğünün dil, yalnızca (yalınız-ca) sözcüğün kökü yalın. Ad ve yalının kesinlikle isim olduğunu biliyoruz, dil ve tat sözcüklerini de şaşırtmak amacı ile koymuşlar, dilmek ve tatmak deyip fiil sanın diye lakın bunlarında da isim olduğunu görmelisiniz. Geriye batımının sözcüğü kalıyor, gün batımı bat-(mak) fiili ile ilişkili. Öyleyse kökü fiil olan tek sözcük II. sözcük.
Bir damla deniz, işte görüp göreceğin
I
Ey yoksunluklardan yola çıkan kişi!
II
Altmış yıl yaşadın, altı günlük ne kaldı?
III
Ne kaldı anılardan, acılardan başka?
IV V
Bu dizelerde numaralanmış sözcüklerden hangileri hem yapım hem çekim eki almamıştır?
A) I ve II. B) I ve V. C) II ve IV. D) III ve IV. E) IV ve V.
Çözüm Yolu: Yapım eki almış sözcüğü belirlemek ve elemek. Ayrıca hem yapım hem çekim eki dediğine göre en az iki ek alması gerekli, öyleyse tek ek alanı da bulmak şıkları elemek de yardımcı olur.
Çözüm: Görüp sözcüğü (gör-üp) tek ek almış. Dolayısıyla C, D, E şıklarını eleriz. A ve şıkkkı için II. ve V. sözcüklere bakarız. II. sözcük yoksunluklardan (yok-sun-luk-lar-dan) sözcüğü yok sözcüğünden yoksun, yoksun sözcüğünden yoksunluk olmuş aldığı yapık ekleri ile sonra da başka ekler almış. Bu şıkkı da böylelikle eleriz. Cevap B seçeneği çıkar. Acılardan (acı-lar-dan) sözcüğünün kökü acı, aldığı -lar ve -dan ekleri yeni bir sözcük türetmediğine göre bunlar çekim eki ve sözcük yapım eki almamış.
III – yaş-a-dı-n (yaştan yaşamak)
IV – an-ı-lar-dan (anmaktan anı)
Ayvalar ve güneş sarardı
I
Yıldızlar daha parlak
II
Ve ay daha soğuk şimdiden
III
Güz denizi yutkunuyor
IV
Ardı sıra yitik bir aşkın
V
Kıyıya çarpıp geriye çekilirken
Bu dizelerde numaralanmış sözcüklerden hangileri isim kökünden türemiştir?
A) I ve II. B) I ve III. C) II ve IV. D) III ve V. E) IV ve V.
Çözüm Yolu: Sözcüklerin kökü bulunur ve isim mi fiil mi diye kontrol edilir.
Çözüm:
V. Sözcük yit-ik, kök yit-(mek)
IV. Sözcük yut-kun-u-yor, kök yut-(mak)
III. Sözcük soğu-k, kök soğu-(mak)
II. Sözcük yıldız-lar, kök yıldız
I. Sözcük sarı-ar-dı, kök sarı (ünlü düşmesine dikkat et)
Yıldızmak ve sarımak diyemediğimize göre bunlar isim ve cevap A şıkkı.
Ek Kök ve Gövde, İsim Kök ve Fiil Kök, Ortak Kök ve Sesteş Kök, Kökü Bakımından Farklı Sözcükler, Ek ve Kök Bilgisi KPSS Türkçe Konu Anlatımı PDF olarak indirebilirsiniz.
