9.Sınıf Fiiller Konu Anlatımı PDF, İş Durum Oluş Fiilleri, Birleşik Zamanlı Fiiller, Birleşik Çekimli Fiiller, Fiilde Kip ve Kişi, Fiilde Yapı Konu Anlatımı PDF olarak indirip çalışabilirsiniz.
9.Sınıf Fiiller Konu Anlatımı PDF Edebiyat Dil Bilgisi Ders Notları
Fiiller Konu Anlatımı
Fiiller konusunu anlayabilmek için öncelikle fiil ile isim arasındaki farkları hatırlamak gerekir.
İsimler
- İsimler, canlı ya da cansız varlıkları, yerleri, kavramlara verilen adlardır.
- İsimleri çevremizdeki her şeyin adı olarak görev yapan sözcükler şeklinde niteleyebiliriz.
- Eşya, araba, motor, aşk, sevgi, düşünce, ders, sınav, defter, kitap vb, gibi.
Fiiller
- Fiiller ise çevremizdeki canlı cansız varlıkların, nesnelerin yaptıkları hareketlere, işlerine, durumlarına verilen adlardır.
- Yaptığımız hareketler, işler birer fiil ya da diğer adı ile eylemdir.
- Konuşmak, yazmak, yürümek, anlatmak, durmak, çalışmak, dinlemek vb. gibi.
Fiiller tek başlarına ifade edilirken -mek / – mak eki ile birlikte söylenir. Bu eke mastar eki, fiilin bu şekline de fiilin mastar hâli denir. Yazmak, vermek gibi.
Fiillerin Anlam Özelikleri: İş, Oluş, Durum Fiilleri
Fiiller bir işi, bir durumu ya da oluşu anlatan sözcüklerdir, demiştik. Bu yüzden fiiller, bildirdikleri hareketin niteliğine göre üçe ayrılırlar.
İş Fiilleri
- Yaptığımız bir işi anlatır.
- Bu işi yapan bir kişi, varlık yani özne vardır.
- Öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne vardır.
- “Örneğin kır(mak) fiili bir iş fiilidir, kır(mak) fiilini yapan birisi olduğu gibi kır(mak) işini yapan kişinin kırdığı bir nesne de vardır. (“Camı kırdı.” gibi.)
- İş fiillerine kılış fiilleri de denir.
- Yaz(mak), al(mak), taşı(mak) vb. gibi
- Bir fiilin başına “onu” sözcüğünü ekleyerek iş fiili olup olmadığını kolaylıkla anlayabiliriz.
- Onu yaz(mak), onu al(mak), onu taşı(mak) diyebildiğimiz için bunlar iş fiilidir.
Durum Fiilleri 9.Sınıf Fiiller Konu Anlatımı PDF
- Kişilerin, varlıkların içinde bulunduğu durumu anlatır.
- Durum fiilini gerçekleştiren bir kişi, varlık vardır.
- Fakat bu durumdan etkilenen bir nesne yoktur.
- Örneğin gül(mek) fiili bir durum fiilidir, gül(mek) fiilini yapan biri vardır ama bu fiili yaptığında sadece kendisi etkilenir, başka bir nesneyi. varlığı etkilemez. (“Ahmet güldü.” gibi)
- Uyu(mak), dinlen(mek), otur(mak) vb. gibi.
- Bir fiilin başına “onu” sözcüğünü ekleyerek durum fiili olup olmadığını kolaylıkla anlayabiliriz.
- Onu uyu(mak), onu dinlen(mek), onu otur(mak) diyemediğimiz için bunlar durum fiilidir.
Oluş Fiilleri
- Kişilerde, varlıklarda kendiliğinden değişen, kendiliğinden gerçekleşen olayları anlatır.
- Fiili yapan kişi, varlık, özne kendi iradesini kullanamaz.
- Oluş fiilleri, gerçekleşmesi belirli bir süreye, zamana gerekli olan fiillerdir.
- Örneğin yaşlan(mak) fiili bir oluş fiilidir ama yaşlanan kişi bu fiili isteyerek gerçekleştirmez ve yaşlanmak için belirli bir süre gereklidir, hemen yaşlanılmaz.
- Uza(mak), büyü(mek), sol(mak) gibi.
- Bir fiilin oluş fiili anlamanın kolay yolu fiili hemen yapıp yapamayacağımızı kontrol etmektir.
- Hemen oturabiliriz ama hemen büyüyemeyiz.
Çekimli Fiil 9.Sınıf Fiiller Konu Anlatımı
Bir fiilin -mek / -mak eki ile yazılmış haline o fiilin mastar hâli dendiğini belirtmiştik. Fiiller cümle içerisinde mastar hali ile kullanılmazlar. Fiiller, köklerine gelen eklerle birlikte kullanılır. Fiillerin cümle içeresinde kullanıldığı hâle de çekimli fiil denir.
“Adamı Ödemiş’ten aldım geldim, her masrafını çektim.” – Necati Cumalı
“Ömer, kalbimi en çok yoran bir sima gibi hatırımda kaldı.” – Halide Edip Adıvar
“Hayvanlara insanca duygu ve düşünceler yormak ne derece doğrudur bunu da kestiremiyorum.” – Haldun Taner
Fiillerin alabildiği ekler kip ve kişi ekleridir. Kipler, haber ve dilek kipleri olmak üzre ikiye ayrılır.
Haber Kipleri
- Haber kipleri, eklendikleri fiilin zamanını bildirir.
- Fiilin geçmişte mi, gelecekte mi, şimdi mi ya da her zaman mı yapıldığı hakkında bilgi verir.
- Bu yüzden haber kiplerini oluşturan ekler dörde ayrılır:
- Şimdi Zaman (-yor, -makta)
- Gelecek Zaman (-ecek, acak)
- Geniş Zaman (-r)
- Geçmiş Zaman (-miş ve -di)
- Gel-i-yor, gel-ecek, gel-i-r, gel-miş, gel-di gibi.
- Haber kiplerine bildirme kipleri adı da verilir.
Dilek Kipleri
- Dilek kipleri, zaman bildirmezler.
- İsteğimizi, şartımızı, emrimizi, olmasını gerekeni söylerken bu kipleri kullanırız.
- Bu yüzden dilek kiplerini oluşturan ekler de dörde ayrılır:
- İstek (-e -a)
- Şart (-se, -sa)
- Gereklilik (-meli, -malı)
- Emir (Emir anlamının eki yoktur.)
- Gel-e-sin, gel-se-n, gel-meli-sin, gel gibi.
- Dilek kiplerine tasarlama kipleri adı da verilir.
Kip ekleri fiilin kökünden sonra gelir. Çekimli fiiller fiil kökü + kip eki + kişi eki şeklinde oluşur. Gel-i-yor–um gibi.
Haber (Bildirme) Kipleri
Şimdiki Zaman
- Şimdi zamanın ekleri -yor ve -mekte / – makta ekleridir.
- Fiilin şu an gerçekleştiği bildirir.
- Fiilin söylenme zamanı ile gerçekleşme zamanı aynıdır.
- Tüm kişilerde olumlu çekimi şu şekildedir:
1. Tekil Şahıs gel-i-yor-um gel-mekte-y-im
2. Tekil Şahıs gel-i-yor-sun
3. Tekil Şahıs gel-i-yor
1. Çoğul Şahıs gel-i–yor-uz
2. Çoğul Şahıs gel-i-yor-sunuz
3. Çoğul Şahıs gel-i-yor-lar - Tüm kişilerde olumsuz çekimi şu şekildedir:
1. Tekil Şahıs gel-mi-yor-um
2. Tekil Şahıs gel-mi-yor-sun
3. Tekil Şahıs gel-mi-yor
1. Çoğul Şahıs gel-mi-yor-uz
2. Çoğul Şahıs gel-mi-yor-sunuz
3. Çoğul Şahıs gel-mi-yor-lar
Gelecek Zaman
- Gelecek zamanın ekleri -ecek, -acak ekleridir.
- Fiilin ileride, gelecekte gerçekleşeceğini bildirir.
- Fiilin söylenme zamanı gerçekleşme zamanından öncedir.
- Tüm kişilerde olumlu çekimi şu şekildedir:
1. Tekil Şahıs gel-eceğ-im
2. Tekil Şahıs gel-ecek-sin
3. Tekil Şahıs gel-ecek
1. Çoğul Şahıs gel-ecek-iz
2. Çoğul Şahıs gel-ecek-siniz
3. Çoğul Şahıs gel-ecek-ler - Tüm kişilerde olumsuz çekimi şu şekildedir:
1. Tekil Şahıs gel-me-y-eceğ-im
2. Tekil Şahıs gel-me-y-ecek-sin
3. Tekil Şahıs gel-me-y-ecek
1. Çoğul Şahıs gel-me-y-ecek-iz
2. Çoğul Şahıs gel-me-y-ecek-siniz
3. Çoğul Şahıs gel-me-y-ecek-ler
Geniş Zaman
- Gelecek zamanın eki -r ekidir. Ses uyumuna göre -er, -ar, -ır, -ir, -ur, -ür hallerini alır.
- Fiilin belirli zaman aralıkları ile ve her zaman gerçekleştiğini bildirir.
- Tüm kişilerde olumlu çekimi şu şekildedir:
1. Tekil Şahıs gel-ir-im
2. Tekil Şahıs gel-ir-sin
3. Tekil Şahıs gel-ir
1. Çoğul Şahıs gel-ir-iz
2. Çoğul Şahıs gel-ir-siniz
3. Çoğul Şahıs gel-ir-ler - Tüm kişilerde olumsuz çekimi şu şekildedir:
- Geniş zamanın olumsuz çekiminde zaman ekimiz düşer.
1. Tekil Şahıs gel-me-m
2. Tekil Şahıs gel-mez-sin
3. Tekil Şahıs gel-mez
1. Çoğul Şahıs gel-me-y-iz
2. Çoğul Şahıs gel-mez-siniz
3. Çoğul Şahıs gel-mez-ler
Geçmiş Zaman
- Geçmiş zamanın eki -mi ve -di ekleridir.
- Türkçede geçmiş zaman iki tanedir:
- Mi’li geçmiş zamana duyulan geçmiş zaman,
- Di’li geçmiş zamana görülen geçmiş zaman denir.
Duyulan Geçmiş Zaman
- Duyulan geçmiş zaman ekleri -miş, -mış, muş, -müş ekleridir.
- Fiilin gerçekleşme zamanı söylenme zamanından öncedir.
- Fiili söyleyen kişi, gerçekleşen fiili başkasından duymuş ya da sonradan fark etmiştir.
- Tüm kişilerde olumlu çekimi şu şekildedir:
1. Tekil Şahıs gel-miş-im
2. Tekil Şahıs gel-miş-sin
3. Tekil Şahıs gel-miş
1. Çoğul Şahıs gel-miş-iz
2. Çoğul Şahıs gel-miş-siniz
3. Çoğul Şahıs gel-miş-ler - Tüm kişilerde olumsuz çekimi şu şekildedir:
1. Tekil Şahıs gel-me-miş-im
2. Tekil Şahıs gel-me-miş-sin
3. Tekil Şahıs gel-me-miş
1. Çoğul Şahıs gel-me-miş-iz
2. Çoğul Şahıs gel-me-miş-siniz
3. Çoğul Şahıs gel-me-miş-ler
Dilek (Tasarlama) Kipleri 9.Sınıf Fiiller Konu Anlatımı PDF
Şart Kipi
- Şart kipinin ekleri -se, -sa ekleridir.
- Fiile şart anlamı katar, fiilin gerçekleşmesi için bir koşulumuz varsa bu kipi kullanırız.
- Bazen de dilek anlamı katar. (Keşke yaz gelse gibi.)
- Tüm kişilerde olumlu çekimi şu şekildedir:
1. Tekil Şahıs gel-se-m
2. Tekil Şahıs gel-se-n
3. Tekil Şahıs gel-se
1. Çoğul Şahıs gel-se-k
2. Çoğul Şahıs gel-se-niz
3. Çoğul Şahıs gel-se-ler - Tüm kişilerde olumsuz çekimi haber kiplerinde olduğu gibi olumsuzluk eki -me,
-ma ile yapılır: gel-me-se-m, gel-me-se-n gibi.
İstek Kipi
- Şart kipinin ekleri -e, -a ekleridir.
- Fiilin gerçekleşmesini istediğimiz de bu kipi kullanırız.
- Tüm kişilerde olumlu çekimi şu şekildedir:
1. Tekil Şahıs gel-e-y-im (gel-e-m)
2. Tekil Şahıs gel-e-sin
3. Tekil Şahıs gel-e
1. Çoğul Şahıs gel-e-lim (gel-e-k)
2. Çoğul Şahıs gel-e-siniz
3. Çoğul Şahıs gel-e-ler - Tüm kişilerde olumsuz çekimi haber kiplerinde olduğu gibi olumsuzluk eki -me,
-ma ile yapılır: gel-me-y-e-y-im, gel-me-y-e-sin gibi.
Gereklilik Kipi
- Gereklilik kipinin ekleri -meli, -malı ekleridir.
- Fiile gereklilik anlamı katar, fiilin gerçekleşmesi gerekli ise bu kipi kullanırız.
- Bazen de tahmin katar.
- Tüm kişilerde olumlu çekimi şu şekildedir:
1. Tekil Şahıs gel-meli-y-im
2. Tekil Şahıs gel-meli-sin
3. Tekil Şahıs gel-meli
1. Çoğul Şahıs gel-meli-y-iz
2. Çoğul Şahıs gel-meli-siniz
3. Çoğul Şahıs gel-meli-ler - Tüm kişilerde olumsuz çekimi haber kiplerinde olduğu gibi olumsuzluk eki -me,
-ma ile yapılır: gel-me-meli-y-im, gel-me-meli-sin gibi.
Emir Kipi
- Emir kipinin eki yoktur.
- Fiil çekimi yapılırken kip eki kullanılmaz sadece kişi ekleri kullanılır.
- 1. Tekil ve 1.Çoğul şahıslarda çekimi yoktur, kendimize emir veremeyiz.
- Tüm kişilerde olumlu çekimi şu şekildedir:
1. Tekil Şahıs ———–
2. Tekil Şahıs gel
3. Tekil Şahıs gel-sin
1. Çoğul Şahıs ————
2. Çoğul Şahıs gel-in
3. Çoğul Şahıs gel-sinler - Tüm kişilerde olumsuz çekimi haber kiplerinde olduğu gibi olumsuzluk eki -me,
-ma ile yapılır: gel-me, gel-me-y-in gibi.
Fiilde Kişi – Kişi Ekleri
- Kipleri öğrenirken çekimlediğimiz her fiilde görüldüğü gibi Türkçede fiilleri hangi kişinin yaptığını gösteren ekler vardır.
- Türkçede altı kişi bulunur.
- Bunların üçü tekil, üçü çoğul kişilerdir: ben, sen, o, biz, siz, onlar
- Türkçede fiil çekimi, fiil+kip+kişi şeklinde olduğundan fiillerin sonundaki ekler kişi ekleridir.
- 1. Tekil Şahıs ve Eki Ben / -m, -ım, -im, -um, -üm
2. Tekil Şahıs ve Eki Sen / -n, -(s)ın, -(s)in, -(s)un, -(s)ün
3. Tekil Şahıs ve Eki O / eki yoktur
1. Çoğul Şahıs ve Eki Biz / -ız, -iz, -uz, -üz, -k
2. Çoğul Şahıs ve Eki Siz / –(s)ınız, -(s)iniz, -(s)unuz, -(s)ünüz
3. Çoğul Şahıs ve Eki Onlar / –lar, -ler
Örneğin gel– fiilini şimdiki zamanda 1.tekil şahıs ile çekimlemek istersek, gel-i-yor–um şeklinde çekimleriz.
Birleşik Zamanlı Fiiller (Birleşik Çekimli Fiiller) 9.Sınıf Fiiller Konu Anlatımı
Fiiller, taşıdıkları kip sayısına göre basit zamanlı fiiller ve birleşik zamanlı fiiller olmak üzere ikiye ayrılır.
Fiil, tek bir kipi bildirecek şekilde çekimlenmişse basit zamanlı fiil, birden çok kipi bildirecek şekilde çekimlenmişse “birleşik zamanlı fiil” ismini alır.
Kısaca bir çekimli fiilde birden fazla kip eki varsa o fiil birleşik zamanlı fiildir.
Şimdiye kadar örnek verdiğimiz “gel-” fiilinin tüm çekimleri hep basit zamanlı idi, “gel-” fiiline söz gelimi hem gelecek zaman hem geçmiş zaman eki ekleyerek onu birleşik zamanlı yapabiliriz: Gelecekmiş.
Türkçede birleşik zaman rastgele yapılmaz. Üç birleşik zaman vardır.
1. Hikâye birleşik zaman: Basit zamanlı fiillere “di” geçmiş zaman eki getirilerek oluşturulan birleşik
zamandır. Birleşik zamanlı fiiller adlandırılırken önce birinci kip söylenir, daha sonra hikâye, rivayet ya da şart belirtilir. Örneğin “gel-ir-di” fiili için “Gelmek fiili geniş zamanın hikâyesiyle çekimlenmiştir.” denir.
gelmeliydin → gereklilik kipinin hikâyesi
gelseydi → şart kipinin hikâyesi
geliyorduk → şimdiki zamanın hikâyesi
2. Rivayet birleşik zaman: Basit zamanlı fiillere “-miş” geçmiş zaman eki getirilerek oluşturulur.
gelirmiş → geniş zamanın rivayeti
geliyormuş → şimdiki zamanın rivayeti
gelecekmişsiniz → gelecek zamanın rivayeti
3. Şart birleşik zaman: Basit zamanlı fiillere “-sa, -se” şart kipi getirilerek oluşturulan birleşik
zamandır.
gelecekseniz→ gelecek zamanın şartı
geldiysen → görülen geçmiş zamanın şartı
gelmişse → duyulan geçmiş zamanın şartı
Fiillerde Anlam Kayması (Kip kayması, Zaman Kayması) 9.Sınıf Fiiller Konu Anlatımı PDF
- Fiillerde anlam kayması, cümlede kastedilen kip ile fiilin aldığı kipin aynı olması sonucu oluşur.
- Örneğin “Yarın Konya’ya gidiyorum.” cümlesinde kastedilen kip yarın sözcüğünden anlaşılacağı üzere gelecek zamandır lakin cümledeki fiilin aldığı kip eki şimdi zaman ekidir. Bu durumda bu cümlede anlam kayması ya da diğer adı ile zaman kayması meydana gelmiştir.
Anlam kayması şu kiplerde olabilir:
Görünen geçmiş zaman yerine geniş zaman kullanılması:
Temel bir gün uçağa biner. (bindi)
Şimdiki zaman yerine geniş zaman kullanılması kullanılması:
Müdür Bey dosyaları isterler. (istiyor)
Gelecek zaman yerine geniş zaman kullanılması kullanılması:
Bizimkiler bu habere çok sevinir. (sevinecek)
Gelecek zaman yerine şimdiki zaman kullanılması:
Yarın seninle fuara geliyorum. (geleceğim)
Emir kipi yerine geniş zaman kullanılması:
Yarın ilk iş o parayı yatırırsın. (yatır)
Görünen geçmiş zaman yerine şimdiki zaman kullanılması:
Öğrendiğim an hemen yanına gidiyorum. (gittim)
Geniş zaman yerine şimdiki zamanın kullanılması:
Onunla her gün film izliyoruz. (izleriz)
Emir kipi yerine istek kipinin kullanılması:
Lütfen gürültü yapmayalım. (yapmayın)
Fiilde Yapı – Basit, Türemiş, Birleşik Fiiller
Fiilde yapı konusu, sözcükte yapı konusu ile benzerlik gösterir. Yapım eki ve çekim ekinin işlevlerini bilmemiz gerekir.
Yapım Ekleri
- Yapım ekleri, isim veya fiil soylu sözcüklere gelerek onlardan yeni isimler ya da fiiller türeten ektir.
- Yapım eki ile türetilmiş sözcüğü de türemiş sözcük denir.
- Yapım ekleri eklendikleri sözcüğün anlamını değiştirirler çünkü artık yeni bir sözcük oluşturmuş oluruz.
- Sev(mek) fiiline gelen -in eki gibi: sev-in-(mek)
- Göz ismine gelen -lük eki gibi: göz-lük
Çekim Ekleri
- Çekim ekleri, isim ya da fiil soylu sözcüklere gelerek o sözcüklerin diğer sözcükler ile arasında anlam ilgisi kurmasını sağlar.
- Eklendiği sözcüğe yeni bir anlam katmaz.
- Bir sözcükte yalnızca çekim ekleri mevcutsa o sözcüğe basit sözcük denir.
- “Bakkal-dan ekmek-ler–i al-dı,” cümlesindeki ekler çekim ekleridir, bu ekler sözcükler arasında ilişki kurarak cümleler oluşturmamızı sağlar.
- Çekim ekleri olmasaydı örnek cümlemiz şu şekilde eksik kalırdı: “Bakkal ekmek al,“
Fiilde Yapı konusu basit fiiller, türemiş fiiller ve birleşik fiiller olmak üzere üç başlıkta incelenir.
Basit Fiiller
- Basit sözcükler gibi yapım eki almamış fiillerdir.
- Çekim eki alabilirler, çekim eki almış sözcükler de basit sözcüklerdir.
- Sev- fiili basit bir fiildir.
- Sev-di–m şeklinde cümle içerisinde çekim ekleri ile kullanıldığında da basit fiil olarak kalır.
- Kaç-(mak), kov-(mak), şaş-(mak), bil-(mek) vb. basit fiillere örnektir.
Türemiş Fiiller
- Türemiş sözcükler gibi yapım eki almış fiillerdir.
- Yapım ekinden sonra çekim eki gelebilir ama öncesinde fiil kökünden hemen sonra bir yapım eki vardır.
- Türemiş fiiller, fiil ya isim olan bir sözcükten yapım eki ile türetilebilir.
- Sev-in-(mek) fiili türemiş bir fiildir. Sev-(mek) fiilinden türemiştir.
- Su-la-(mak) fiili türemiş bir fiildir. Su sözcüğünden türemiştir.
Türemiş fiiller aşağıdaki yapım ekleri ile türetilirler:
-a → Kendisini kutlu bir davaya adamıştı.
-al → Erzakımız azaldı.
-at → Bizi yıllarca aynı siyasetçiler yönetti.
-ık → Yağmur yağınca sular burada birikir.
-la → Bizim için yemek yapmış, çay demlemiş.
-sa → Çok susadım.
-lan → Bu havada dışarı çıkarsa elbette hastalanır.
-laş → Güçlerimizi bu noktada birleştirmeliyiz.
-ar → Gözü acaba niçin morarmıştı?
-ar → Bu para ile bu ayı zor çıkarırız.
-dır → Burayı da karıştırdın.
-ıl → Bu kitap seksen yıl önce yazılmış.
-n → Birkaç dakika içinde giyinmişti.
-ır → Kararlarımızı İnternet sitemizden duyuruyoruz.
-ş → Dakikalarca bakıştık ama tek kelime konuşmadık.
-t → Anlaşılan, siz beni uyutmayacaksınız.
Birleşik Fiiller 9.Sınıf Fiiller Konu Anlatımı PDF
Birleşik fiiller, birleşik sözcükler gibi birden fazla sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu sözcüklerdir. Örneğin hasta sözcüğü ve ol-(mak) sözcüğü bir araya gelip hasta ol-(mak) birleşik fiilini oluştururlar. Birleşik fiiller üç şekilde oluşturulur ve üç başlık altında incelenir:
Yardımcı Fiil ile Kurulan Birleşik Fiiller
- Et-(mek), ol-(mak), kıl-(mak), eyle-(mek) ve buyur-(mak) yardımcı fiillerinin önüne bir isim gelmesi ile oluşan birleşik fiilllerdir.
- Hasta ol-(mak), namaz kıl-(mak), yardım et-(mek), rahmet eyle-(mek), emir buyur-(mak) gibi.
- Bir isim ile yardımcı eylemin birleşmesi sırasında ses olayları gerçekleşirse birleşik fiil bitişik yazılır:
- Kayıp ol-(mak) yerine kaybol-(mak), his et-(mek) yerine hisset-(mek) gibi.
Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller
- Anlamca kaynaymış birleşik fiiller, aslında deyimlerin fiil olarak kullanılmasıdır.
- Ayrı ayrı farklı anlamlara gelen birden çok sözcüğün bir araya gelip mecaz tek bir anlam vermesiyle oluşan fiillerdir.
- Göz sözcüğü ile gir-(mek) fiilinin birleşip gözüne gir-(mek) birleşik fiilini oluşturması gibi.
- Başvur-(mak), göze gel-(mek), etekleri zil çal-(mak) vb. anlamca kaynaşmış birleşik fiillerdir.
Kurallı Birleşik Fiiller
- Kurallı Birleşik fiiller, fiillere gelen belli başlı bazı fiillerin birleşmesi ile oluşur.
- Herhangi bir fiil+e,a,ı.i,u,ü+belirli fiilin birleşmesi ile oluşur.
- Bu belirli fiiller bil-(mek), ver-(mek), gel-(mek), kal-(mak), dur-(mak) ve yaz-(mak) fiilleridir.
- Bu belirli fiiller birleşik fiile yeterlilik, tezlik, sürerlik ve yaklaşma anlamı katarlar.
- Bu yüzden kurallı birleşik fiiller dört başlıkta incelenir.
Yeterlilik Fiili
- Herhangi bir fiil ile bil- fiilinin birleşmesi ile oluşturulur.
- Fiiller arasına “a” veya “e” harflerinden biri gelir.
- Cümleye gücü yetme, yeterlilik veya olasılık anlamı katar.
- Soru olarak kullanıldığında rica anlamı katar.
Okula geç kalırsam öğretmenim kızabilir. (olasılık)
Sınıfı geçebilmem için çok çalışmam gerekiyor. (gücü yetme)
Şu camı kapatabilir misin? (rica)
-
Yeterlilik fiilinin olumsuzunda bil- fiili düşer ve olumsuzluk eki eklenir. Ancak aradaki ünlü muhafaza edilir:
Saatlerdir uğraşmama rağmen bulmacayı çözemedim.
Yarına kadar bu ödevi yetiştiremem.
Tezlik Fiili
-
Herhangi bir fiil ile ver- fiilinin birleşmesi sonucu oluşur.
-
Fiiller arasında dar ünlülerden (ı, i, u, ü) biri gelir.
-
Cümleye tezlik, çabukluk anlamı katar.
Kurbağa hızla uzattığı dili ile sineği yakalayıverdi.
Çocuk, annesini görünce yanına koşuverdi.
Uzanıp tutuver elimi.
- Olumsuz çekimi -me, -ma olumsuzluk eki ile yapılır.
-
Olumsuzluk eki –ma, -me asıl eylemden sonra gelirse önemsizlik, yardımcı fiil olan ver-den sonra gelirse olumsuz tezlik bildirir.
Sen de o filmi görmeyiver. (önemsizlik)
Her şeye maydanoz oluverme. (olumsuz tezlik)
Sürerlik Fiili
Fiil sonuna dur-, kal-, gel- fiillerinin eklenmesi ile oluşturulur.
-
Fiiller arasına “e” veya “a” harflerinden biri gelir.
-
Cümleye devam etme, süreklilik anlamı katar.
Her on yılda bir, geçmişten bu yana süregelen edebiyatı alaşağı ediyoruz.
Televizyonun karşısında uyuyakalmışım.
Gidedursun turnalar, gurbet ellere.
En başta kendi adımı görünce, listeye bakakaldım.
Yaklaşma Fiili
- Fiil sonuna yaz- fiilinin eklenmesi ile oluşturulur.
- Fiiller arasına “e” veya “a” harflerinden biri gelir.
- Fiilin neredeyse gerçekleştiğini, gerçekleşmesine çok yaklaştığını belirtir:
Kaldırımda yürürken düşeyazdım.
Onu birden karşımda görünce korkudan öleyazdım
Heyecandan kalbim durayazdı. - Yaklaşma fiilinin olumsuz çekimi yoktur.
Fiilde Çatı 9.Sınıf Fiiller Konu Anlatımı PDF
Fiilleri iş, durum ve oluş fiilleri olarak ayırırken bir nesne ile birlikte kullanılıp kullanılmadığına ya da öznenin iradesi ile gerçekleşip gerçekleşmediklerine bakmıştık.
Fiilde çatı özelliği de çekimli fiillerin bir nesne ile birlikte kullanılabilir olup olmadıklarına ve bir özne tarafından gerçekleştirilip gerçekleştirilmediklerine göre sınıflandırılır.
Biz burada cümleleri ögelerine ayırma yoluna gitmeden çatı özelliğini sezdirmeye çalışacağız.
Yine de özne ve nesne kavramlarının bilinmesi gerekir. Özne fiili gerçekleştiren, nesne gerçekleşen fiilden etkilenendir. “Camı kırdı.” cümlesinde özne, o kişisi; kırmak fiilinden etkilenip parçalanan cam ise nesnedir.
Öznesine Göre Fiiller: Etken, Edilgen, Dönüşlü, İşteş Fiiller
sev- fiiline -n eki getirerek onu dönüşlü yaparız: sevin-
gör- fiiline -(ü)ş eki getirirsek onu işteş fiil yaparız: görüş-
ver- fiiline (i)-l eki getirerek onu edilgen fiil yaparız: veril-
Örnek Soruyu inceleyince daha kolay anlayacaksınız.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi etken çatılı bir fiil değildir?
A) Tanpınar, eserlerinde insanı her yönüyle anlatmıştır.
B) İnsanlar günümüzden yaklaşık on bin yıl önce tarım yapmaya başladı.
C) Aracın tekeri patlayınca saatlerce yardım bekledik.
D) Belediye başkanlığı seçimleri geçen hafta yapıldı.
Çözüm:
Bizden etken olmayan bir fiili bulmamızı istiyor. Cümleleri hiç okumadan sadece fiillere bakalım: anlat- fiili herhangi bir çatı eki almamış (anlat-mış-tır) (-l,-n gibi), başla- fiili de almamış (baş-la-dı), bekle fiili de almamış (bekle-dik); ama yapıl- fiilinde -(ı)l eki var( yap-ıl-dı): Cevabımız D şıkkı.
Etken Fiil
- Etken fiillerin öznesi bellidir. Yani işi yapan bellidir.
- Etken fiiller hiçbir çatı eki almaz.
“Anası mutfakta bir tabağa marul doğruyor.” – Y. Atılgan
Doğruyor, fiili hiçbir çatı eki almamış. (doğ-ru-yor) Doğramak fiilini yapan kişi belli, fiil hem 3.tekil kişiyle çekimlenmiş (o doğruyor) hem de cümleye bakar ve “Kim doğruyor?” diye sorarsak “anası” cevabını alabiliriz.
Pencerede dolaşan gölgelerden bir şeyler sezmeye çalışarak koşuyorum.” – Yusuf Ziya Ortaç
Koşmak fiii hiçbir çatı eki almamış (koş-u-yor-um) ve fiil 1.tekil kişi ile çekimlenmiş: (ben koşuyor-um) özetle kişisi belli ve etken fiil.
Edilgen Fiil
- Edilgen fiillerde eylemi, işi kimin neyin yaptığı belli değildir.
- Başkası tarafından yapılma, bilinmezlik anlamı vardır.
- -l, -n, -ıl, -ın eklerini alırlar.
“Kiler daha yarım saat evvel temizlenmiştir.” – R.N. Güntekin
Temizlenmek fiilini, temiz-le-n-miş-tir şeklinde ekine köküne ayırır isek temiz kökünden, temizlemek fiili türemiş temizle-(mek) fiiline de -n eki gelmiş ve temizlen-(mek) olmuştur. Ayrıca temizlenmek işini yapan belli değildir, kiler temizlenmiş fakat kimin tarafından? Dolayısı ile bu fiil edilgendir.
Bire doğru da akşam yemeğine oturulurdu.” – A.Ş. Hisar
Otur- fiili –ul ekini alarak oturul-(mak) fiiline dönüşmüş, edilgenlik eki almış. Ayrıca oturulmak eyleminin kimin tarafından gerçekleştiği belirsiz, öyle ise bu fiil de edilgen bir fiildir.
Edilgen fiillerde “başkası tarafından yapılma” anlamı var demiştik. Öyle ise bize verdikleri cümlede fiillerden önce “başkası tarafından” söz öbeğini getirip uygunluğunu kontrol edebiliriz:
“Kiler daha yarım saat evvel temizlenmiştir.” / “başkası tarafından temizlenmiştir” diyebiliyorsak edilgen bir fiil var demektir.
Anası mutfakta bir tabağa marul doğruyor.” / “başkası tarafından doğruyor” anlamsız oldu, öyle ise bu fiil edilgen değildir. (Etkendir demiyorum edilgen değildir 😉
Ayrıca dönüşlü bir fiil de “başkası tarafından” söz öbeğine uygun olabilir o yüzden cümlede işi yapan belli mi değil mi kontrol ederek, sağlamasını yapmayı unutma.
Dönüşlü Fiil
- Aynı öznenin, hem bir işi gerçekleştirdiğini, hem de o işten etkilendiğini gösteren fiillere dönüşlü fiil denir.
- Dönüşlü fiiller, edilgen çatılı fiillerde olduğu gibi etken çatılı fiillere “-(ı)l” ve “-(ı)n” eklerinin getirilmesiyle oluşturulur.
- Kısaca “-(ı)l” ve “-(ı)n” eklerini alan bir fiilimiz olacak ama işi yapan da belli olacak.
Kardeşim sınava çok iyi hazırlandı. → hazır-la-n-dı fiilinde, -n eki var ve hazırlanan kişi de belli: kardeşi.
Adam, korktuğu için gizlenmişti. → giz-le-n-di fiilinde -n eki var ve gizlenme işini yapan belli: adam.
İşteş Fiil
- Gerçekleştirmek için birden çok özneye ihtiyaç duyulan fiiller, işteş fiilleridir.
- Fiiller -ş eki alarak işteş fiil olurlar.
“Paraları elleri titreyerek, gözleri parlayarak, nefeslerini burundan alarak bölüştüler.” – Hüseyin Rahmi Gürpınar
Bölüşmek eylemini gerçekleştirmek için birden fazla kişiye ihtiyaç duyulur.
- Kimi işteş fiillerde işteşlik eki olan “-ş”, kök ya da gövde ile kaynaşmıştır: savaşmak, kavuşmak gibi.
- Kimi işteş fiillerde işteşlik eki, isimden isim yapma eki olan “-la” ile kaynaşmıştır: dertleşmek, mektuplaşmak gibi.
İşteş çatılı fiillerin bazısında öznelerin hareketleri birbirlerine karşıyken, bazılarında ise fiilin ortaklaşa yapılması söz konusudur.
Kısa süreliğine bakıştılar. (Karşılıklı)
İnsanlar etrafta kaçışıyorlar. (Birlikte)
Nesnesine Göre Fiiller: Geçişli, Geçişsiz, Oldurgan, Ettirgen Fiiller
Geçişli Fiil
- Nesne alabilen fiillere geçişli fiil denir.
- Bir fiilin geçişli olabilmesi için o fiilin kullanıldığı cümlede nesnenin de kullanılmış olması gerekmez.
- Önemli olan, fiilin nesneyi alabilecek durumda olmasıdır.
- Geçişli fiil, neyi, kimi, nereyi sorularına cevap verebilen fiildir.
“Bana umutsuz bir sesle son raporları okudu.” – F. R. Atay → Neyi okudu, son raporları
Şaşkınım, çenem, dudaklarım, dilim sanki artık beni dinlemiyorlar.” –A. Ümit
Geçişsiz Fiil
- Nesne alamayan fiillere geçişsiz fiil denir.
“O günden beri enişte beyle oturuyorum.” – Sermet Muhtar Alus
İhtiyar Süleyman Çavuş’un ellerinde büyüdüm.” – Aka Gündüz
Şerefli insanlar olarak yaşayacak, şerefli insanlar olarak öleceğiz.” – Esat Mahmut Karakurt
Yukarıdaki cümlelerdeki fiillere neyi, kimi, nereyi soruları sorulursa cevap alınmaz, o yüzden bu fiiller geçişsizdir.
Neyi, kimi oturuyorum?
Neyi, kimi büyüdüm?
Neyi, kimi öleceğiz?
onu / okudu → diyebiliriz → fiil nesne alabilir → geçişlidir
onu / oturdu → diyemeyiz→fiil nesne alamıyor → geçişsizdir
Oldurgan Fiil
Geçişsiz bir fiilin “-r, -ar, -er -dır, -t” eklerinden birini alarak nesne alabilir duruma getirilmesiyle oluşturulan geçişli fiillere “oldurgan fiil” denir.
Söz gelimi “in-”(mek) fiili, geçişsizdir. Bu fiil “-dir” ekiyle “indir-”(mek) şekline getirildiğinde fiilin nesne
alabilecek duruma gelir.
Kısaca oldurgan fiil, geçişsiz bir fiilin yukarıdaki eklerle türetilmesi ile oluşur ve tespit ederken sırası ile şu işlemi yaparız.:
1. -r, -ar, -er -dır, -t ekleri var mı?
2. Bu ekleri alan sözcüğün kökündeki fiil geçişsiz mi?
Yemekleri pişirdi.
1. (i)-r eki var.
2. Fiilin kökü piş-(mek)
3. Onu pişmek diyemediğimize göre pişmek geçişsiz
4. Geçişsiz piş- fiili -(i)r eki ile pişir-(mek) olmuş, artık nesne alabilir bir fiil yapılmış, oldurulmuş.
Ettirgen Fiil
Zaten geçişliyken yine “-r, -ar, -er -t, -dır” eklerinden birini alarak geçişlilik niteliğini arttıran fiillere “ettirgen fiil” denir.
Kısaca yine yukarıda yaptığımız gibi fiilde -r, -ar, -er -t, -dır ekleri varsa fiilin kökü geçişli mi geçişsiz mi diye kontrol edeceğiz. Geçişli ise ettirgen fiil değilse oldurgan fiil diyeceğiz.
“Onu arattı” → ara-t-tı → -t eki ile tiremiş → ara- fiili geçişli → ettirgen diyebiliriz.
- Ayrıca ettirgen fiillerde özne, işi yapan değil, yaptırandır.
- Ettirgen fiillerde eylemin aracılı bir şekilde ikinci yada üçüncü bir özneye yaptırılması söz konusudur.
9.Sınıf Fiiller Konu Anlatımı PDF, İş Oluş Durum Fiilleri, Birleşik Zamanlı Fiiller, Birleşik Çekimli Fiiller, Fiilde Kip ve Kişi, Fiilde Yapı, Kip ve Zaman Kayması, Fiilde Çatı Konu Anlatımı PDF olarak indirip çalışabilirsiniz.
Gayet güzel bir anlatım olmuş fakat bir kaç eksiği var onun dışında emeğinize sağlık!! Teşekkür ederim.
müq
Gerçekten harika olmuș,emeğinize sağlık
müq
Müq
çok beğendim
İşime yaradı teşekkür ederim
Güzel
👌👌👍👍