5.Sınıf Ses Olayları Ses Bilgisi Konu Anlatımı PDF 2021

5.Sınıf Ses Olayları Ses Bilgisi Konu Anlatımı PDF olarak indirip çalışabilirsiniz.

5.Sınıf Ses Olayları Ses Bilgisi Konu Anlatımı

Türk abecesinde 29 adet harf bulunmaktadır. Bunlardan sekizi ünlü (A, E, I, İ, O, Ö, U, Ü) geri kalanı ise ünsüzdür.

A, E, I, İ, O, Ö, U, Ü seslerini tek başına seslendirebiliriz; ünsüz sesleri ise tek başlarına seslendiremeyiz, yanında bir ünlü ile birlikte seslendiririz. (be, ce, de, ge gibi.)

Ünlü Harfler ve Özellikleri

Ünlü harfler; çıkış yeri ve dilin durumuna, dudakların durumuna, ağzın açıklığına göre şu şekilde sınıflandırılır:

• Çıkış yeri ve dilin durumuna göre
  1. Kalın ünlüler: a, ı, o, u
  2. İnce ünlüler: e, i, ö, ü
• Dudakların durumuna göre
  1. Düz ünlüler: a, e, ı, i
  2. Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü
• Ağzın açıklığına göre
  1. Geniş ünlüler: a, e, o, ö
  2. Dar ünlüler: ı, i, u, ü

Büyük Ünlü Uyumu

Türkçede ünlüler rastgele kullanılmaz; kulağa hoş gelen bir ses uyumu içerisindedir. Ünlülerin özellikleri ile ilgili bu kuralı da bilmeniz de fayda var.

Kalınlık kuralı: Bir sözcüğün birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlüler de kalın olur:

• adım, ağız, ayak, boyunduruk, burun, dalga, kırlangıç, kalın

İncelik kuralı: Bir sözcüğün birinci hecesinde ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur:

• beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük, ince

Ünsüz Harfler ve Özellikleri

Ünsüz harflerin farklı özellikleri olsa da bir özelliğini bilmemiz bizim için yeterli.
Ünsüz harfleri sesleri bakımından ikiye ayırırız:

• Yumuşak ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z.
• Sert ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t.

Ses Olayları

Ünlü Düşmesi

Genellikle ikinci hecesinde dar bir ünlü (ı, i, u, ü) bulunan sözcüklerde görülür.

1.İki heceli bazı sözcükler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlü düşer:

• yalın-ız = yalnız (aradaki ı harfi düşmüştür)
• burun-um = burnum (aradaki u harfi düşmüştür)
• boyun-um = boynum (aradaki u harfi düşmüştür)
• omuz-um = omzum (aradaki u harfi düşmüştür)
• ağız-ım = ağzım (aradaki ı harfi düşmüştür)
• alın-ım = alnım (aradaki ı harfi düşmüştür)
• karın-ım = karnım (aradaki ı harfi düşmüştür)
• isim-im = ismim (aradaki i harfi düşmüştür)
• fikir-imiz = fikrimiz (aradaki i harfi düşmüştür)
• keşif-im = keşfim (aradaki i harfi düşmüştür)
• beyin-in = beynin (aradaki i harfi düşmüştür)
• resim-in = resmin (aradaki i harfi düşmüştür)

2. Birleşik isim oluşturan bazı isimlerde de ünlü düşmesi görülür:

• kahve-altı = kahvaltı (aradaki e harfi düşmüştür)
• ne-için = niçin (aradaki e harfi düşmüştür)
• ne-asıl = nasıl (aradaki e harfi düşmüştür)
• sütlü-aş = sütlaç (aradaki ü harfi düşmüştür)
• güllü-aş = güllaç (aradaki ü harfi düşmüştür)
• cuma-ertesi = cumartesi (aradaki e harfi düşmüştür)
• pazar-ertesi = pazartesi (aradaki e harfi düşmüştür)

3. İsim ve yardımcı fiil ile kurulan birleşik fiillerde:

• meyil+etmek > meyletmek
• sabır+etmek > sabretmek
• seyir+etmek > seyretmek
• küfür+etmek > küfretmek
• emir+etmek > emretmek
• şükür+etmek > şükretmek
• hapis+olmak > hapsolmak
• kayıp+olmak > kaybolmak
• kahır+olmak > kahrolmak

4. Sözcükler yapım eki alarak türediklerinde bazen ünlü düşmesi görülür:

• sarı-armak > sararmak
• koku-lamak > koklamak
• yumurta-lamak > yumurtlamak
• ileri-lemek > ilerlemek
• oyun-amak > oynamak
• sızı-lamak > sızlamak
• uyumak > uyku (u düşmüştür)
• kıvırmak > kıvrım (ı düşmüştür)
• devirmek > devrim (i düşmüştür)
• çevirmek > çevre (i düşmüştür)
• kavuşmak > kavşak (u düşmüştür)
• buyurmak > buyruk (u düşmüştür)

Ünlü Daralması

A veya e geniş ünlüleriyle biten bir fiile -yor eki getirildiğinde, fiilin son hecesindeki a veya e geniş ünlüsü  ı, i, u, ü dar ünlülerinden birine dönüşür:

• sakla + yor > saklıyor (a, ı’ya dönüştü)
• dile + yor > diliyor (e, i’ye dönüştü)
• kutla + yor > kutluyor (a, u’ya dönüştü)
• gözle + yor > gözlüyor (e, ü’ye dönüştü)

-yor ekinden önce gelen -ma/-me olumsuzluk eklerindeki a ve e ünlüleri her zaman daralır:

• yazma + yor > yazmıyor
• gelme + yor > gelmiyor
• koşma + yor > koşmuyor
• öpme + yor > öpmüyor

“demek” ve “yemek” fiillerine y kaynaştırma ünsüzü geldiğinde e harfi i‘ye dönüşür:

• de + y + ecek > diyecek
• ye + y + en > yiyen
• de + y + e + lim > diyelim
• ye + y + ince > yiyince

Ünsüz Benzeşmesi

Ünsüz benzeşmesinin diğer adı ünsüz sertleşmesidir. Ünsüz harflerin özellikleri ile ilgili bilgiyi tekrar hatırlayalım:

• Yumuşak ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z.
• Sert ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t.

Türkçede nasıl ünlülerin bir uyumu varsa ünsüzlerinde kendi arasında uyumu vardır. Sert ünsüzle biten bir sözcük ünsüzle başlayan bir ek alacağı zaman, gelen bu ekin ilk ünsüzü de sert olur.

Söz gelimi, kitap sözcüğü p sert ünsüzü ile biten bir sözcüktür. Bu sözcüğe -cı eki değil -çı eki getiririz. Çünkü -çı eki de sert ünsüzle başlar: kitaP–Çı

Türkçede c, d, g sesleri ile başlayan ekler sert ünsüzle biten bir sözcüğe eklenince, ilk harfleri ç, t, k seslerine dönüşür ve sert ünsüzlere benzerler.

dolapta → dolap–ta
açtı → aç–tı
aşçı → aş–çı
baktım → bak–tım
çiçekten → çiçek–ten
kitapçı → kitap–çı
dişçi → diş–çi
ocakta → ocak–ta
bitkin → bit–kin
15’te → on beş–te
Karabük’ten → Karabük–ten

Ünsüz Yumuşaması

Ünsüz yumuşamasına ünsüz değişimi de denir.

Sonu “k, t, ç, p” (ketçap ) sert ünsüzleri ile biten bir sözcük, ünlü ile başlayan bir ek aldığında sözcüklerin sonundaki “k, t, ç, p” sesleri “b, c, d, ğ, g” yumuşak ünsüzlerine dönüşür. Bu olaya ünsüz yumuşaması denir.

• çiçek > çiçeğ-i
• ahenk > aheng-i
• kepenk > kepeng-in
• ağaç > ağac-ı
• kitap > kitab-ı
• geldiki > geldiğ-i
• kağıt > kağıd-ı

Ünsüz yumuşaması kuralı özel isimlerin yazımında uygulanmaz. Ancak sözcük, kural uygulanarak telaffuz
edilir.

• Tokat’ı
• Zonguldak’ı

Ünsüz Türemesi

Ünsüz türemesi, dilimizdeki Arapça kökenli sözcüklerin ünlü harfle başlayan ek aldıklarında veya başka bir sözcükle birleşmesi sonucunda, sözcüğün sonundaki ünsüz harfin tekrarlanmasıyla oluşan ses olayıdır.

• af + etmek = affetmek
• ret + etmek = reddetmek
• zan + etmek = zannetmek
• his + etmek = hissetmek
• Hak + ı = Hakkı
• had + ini = haddini
• his + ini =hissini
• af + ınıza = affınıza

5.Sınıf Ses Olayları Ses Bilgisi Konu Anlatımı PDF olarak indirip çalışabilirsiniz.

5.Sınıf Ses Olayları Konu Anlatımı PDF Olarak İndirmek için Tıklayınız.

5.Sınıf Ses Olayları PDF, 5.Sınıf Ses Olayları konu Anlatımı, 5. Ses Olayları Nasıl Bulunur, 5.Sınıf Ses Olayları Örnekler